Biedroń i kult obrazów

Robert Biedroń został posądzony o to, że obraził uczucia religijne wiernych rzymskich katolików. Powodem obrazy ma być przeniesienie obrazu Jana Pawła II z ratusza w Słupsku do kościoła. Takie postawienie sprawy oznacza oczywiście, że wiszący w magistracie obraz traktowany jest jako ikona – wizerunek przedstawiany wiernym dla pożytku duchowego i oddania mu czci. Niepoważne są zatem te argumenty przeciwników Biedronia, którzy dokonują profanacji tego wizerunku redukując go do portretu honorowego obywatela miasta Słupska.

Jak wiadomo, kultu obrazów stał się przedmiotem regulacji Soboru Nicejskiego II. Jego zapisy stosują się więc także do wizerunku Jana Pawła II, jeśli uznać do za przedmiot kultu. Dekret wiary tego Soboru w numerze 14 stanowi:

„W ten oto sposób, postępując jakby królewską drogą za Bożą nauką naszych świętych Ojców i za Tradycją Kościoła katolickiego – wiemy przecież, że w nim przebywa Duch Święty – orzekamy z całą dokładnością i z troską o wiarę, że przedmiotem kultu powinny być nie tylko wizerunki drogocennego i ożywiającego Krzyża, lecz tak samo czcigodne i święte obrazy malowane, ułożone w mozaikę lub wykonane innym sposobem, które umieszcza się ze czcią w świętych kościołach Bożych, na naczyniach liturgicznych i na szatach, na ścianach czy na desce, w domach czy przy drogach. 15. Są one wyobrażeniami naszego Pana Jezusa Chrystusa, Boga i Zbawiciela, Niepokalanej Pani naszej, świętej Bożej Rodzicielki, godnych czci Aniołów oraz wszystkich świętych i świątobliwych mężów. Im częściej wierni będą patrzeć na ich obrazowe przedstawienia, tym bardziej, oglądając je będą się zachęcać do wspominania i miłowania pierwowzorów, do oddawania im czci i pokłonu. 16. Nie otacza się ich jednak taką adoracją, jaka według naszej wiary należy się wyłącznie Naturze Bożej16. Oddaje im się hołd przez ofiarowanie kadzidła i zapalanie świateł, podobnie jak to się czyni przed wizerunkiem drogocennego i ożywiającego Krzyża, przed świętymi Ewangeliami i innymi przedmiotami kultu, jak to było w pobożnym zwyczaju u przodków. „Cześć oddawana wizerunkowi przechodzi na prototyp”17; a kto składa hołd obrazowi, ten go składa Istocie, którą obraz przedstawia”.

We fragmencie tym uderzające są dwie kwestie.

Pierwsza, to silne związanie wizerunków z kultem.

Druga, to podkreślenie, że obrazów się nie adoruje. Adoracja jest postawą wiernego wyłącznie wobec Boga. Obrazom należy się tylko kadzidło i świeca, a ich rola polega na pobudzaniu umysłu człowieka do wspominania rzeczy bożych i miłowania osób, które je realizowały.

Tomasz z Akwinu, sztandarowy teolog zawłaszczony przez konserwatystów, rozpracowując tę kwestię oddzielił od siebie kult latreutyczny (adoracja) od tzw. dulii.  Dulia jest właściwą postacią wiernego wobec świętych i – jako że obraz wskazuje na swój prototyp – wobec ich wyobrażeń. Jak pisze o. Jacek Salij „dulia określa postawę, jaką podwładny winien swojemu zwierzchnikowi”. Zwierzchnictwo to polega, w gruncie rzeczy, na tym, że jako zjednoczeni z Bogiem, święci mogą orędować w intencjach wiernych.

Nie odważyłbym się powiedzieć, że w gabinecie prezydenta miasta powinien wisieć obraz świętego, będący przedmiotem kultu. Nie sądzę bowiem, że to właściwe miejsce do palenia świec i kadzideł. Obowiązkiem prezydenta w godzinach pracy nie jest też chyba rozpamiętywanie życia Jana Pawła II. Nie sądzę w końcu, by Jan Paweł II – w ramach dulii – miał być zwierzchnikiem prezydenta Słupska. Nawet jeśli uznamy zwierzchnictwo jako orędownictwo świętych, to nie jest to ta linia władzy, która realizuje się w magistracie. Miejscem przedmiotów kultu są kościoły i kaplice. Ewentualnie czynności liturgiczne w plenerze (choć pomodlić się do JPII do urzędu miasta raczej bym nie szedł). Bo właśnie tam w sposób pełny realizować się może ten typ oddawania czci, który w odniesieniu do wizerunków reguluje Sobór Nicejski II.

Sądzę zatem, że Robert Biedroń podjął jedyną słuszną decyzję, zgodną z najważniejszą tradycją Kościoła – to, co związane z kultem przekazał do miejsca kultu. W ten sposób wizerunek Jana Pawła II może pełnić swoją kultową, religijną funkcję.

Zastanowił mnie za to Kanon IV Niceanum II.

Mówi on:

„Biskupi powinni powstrzymywać się od przyjmowania darów Głosiciel prawdy, boży Apostoł Paweł, ustanawiając kanon dla prezbiterów Efezu, w rzeczywistości zaś dla całego zgromadzenia kapłańskiego, z największą dobitnością oświadczył: „Nie pożądałem srebra ani złota, ani szaty niczyjej; we wszystkim pokazałem wam, że tak pracując trzeba wspierać słabych”37, uważał bowiem, że więcej szczęścia jest w dawaniu38. Przeto również i my, pouczeni przez niego, zarządzamy, że biskup absolutnie nie powinien myśleć o szukaniu brudnego zysku39i szukać usprawiedliwień w grzechu40, nie może żądać złota albo srebra czy innych dóbr od biskupów, duchownych ani mnichów którzy mu podlegają. Albowiem powiedział Apostoł: „Niesprawiedliwi nie posiądą królestwa Bożego”41, oraz: „Nie dzieci rodzicom winny gromadzić majętności, lecz rodzice dzieciom””.

Może by tak Ryszard Nowak zareagował na obrazę tego kanonu i obrazę uczuć religijnych, z którymi przecież mamy w Polsce do czynienia?