Rozbiory Polski według Theatrum Illuminatum – odcinek 6

W odcinku 6 pt.: „Konstytucja” przedstawiamy dzieje Polski lat 1790-1794:

SCENA 1 – podpisanie pokoju z Prusami 1790, bal, wznowienie obrad sejmu

SCENA 2 – Dnia 26 marca 1790 – Sejm Czteroletni uchwalił tzw. podatek dochodowy dziesiątego grosza na utrzymanie armii, płacony z dóbr szlacheckich i w podwójnej wysokości z dóbr kościelnych. Drugie wydarzenie ujęte w scenie to: Licząc się z możliwością wybuchu wojny prusko-austriackiej, Polska wystawiła 40-tysięczny korpus wojsk przy granicy z Galicją, a Prusy zmobilizowały na Śląsku 300-tysięczną armię, która miała uderzyć na posiadłości austriackie (lipiec 1790 r.). Nastąpił jednak nieoczekiwany zwrot w położeniu międzynarodowym Rzeczypospolitej.

SCENA 2 – Austria i Prusy 27 lipca 1790 roku zawarły konwencję w Reichenbach, mocą której wyrzekały się podejmowania wobec siebie działań wrogich. 14 sierpnia Rosja zakończyła wojnę ze Szwecją.

SCENA 3 – 6 września 1790 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o niepodzielności ziem Rzeczypospolitej, co faktycznie przekreśliło możliwość negocjacji polsko-pruskiego traktatu handlowego i stawiało pod znakiem zapytania moc wykonania postanowień przymierza polsko-pruskiego.

SCENA 4/5 – Dnia 3 maja 1791 roku Sejm Czteroletni, licząc stale na spodziewaną pomoc pruską w razie interwencji rosyjskiej uchwalił konstytucję, która była już zdecydowanym aktem przywrócenia niepodległości Rzeczypospolitej.

SCENA 6 – 27 sierpnia 1791 roku cesarz Leopold II Habsburg i Fryderyk Wilhelm II podpisali deklarację z Pillnitz, w której wezwali państwa europejskie do interwencji zbrojnej przeciwko rewolucyjnej Francji po stronie Ludwika XVI. W zamian za zobowiązanie Austrii do zakończenia wojny z Turcją, Prusy zrezygnowały z planów oddania Polsce Galicji.

SCENA 7 – W 1791 roku Prusak (magdeburczyk) Friedrich Schulz, naukowiec i autor rozprawy o rewolucji francuskiej, Warszawę opisuje jako osobliwe miasto szlachty i niewolników (pałace i domy robotników je wznoszących).  Johann Joseph Kautch, lekarz śląski, wolterianin,  pisze o religii w Polsce AD 1791 jako o środku do utrzymania społecznego status quo w Polsce. Przewidywał rewolucję tłumu biednych, nie mających nic do stracenia. Widać w tym zapowiedź teorii o religii jako narzędziu kontroli społecznej wbrew interesom poddanych.

SCENA 8 – Dnia 9 stycznia 1792 Rosja podpisała pokój w Jassach z Turcją, a 20 kwietnia 1792 rozpoczęła się wojna Austrii i Prus z Francją. Rosja uzyskała tym samym wolną rękę do interwencji w Rzeczypospolitej, w chwili gdy pruski sojusznik Rzeczypospolitej zajęty był nową wojną na zachodzie.  

SCENA 9 –  Już w kwietniu 1792 spiskowcy magnaccy, sterowani przez Rosję; Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji, znoszącej postanowienia Konstytucji 3 maja. Gwarantem przywrócenia dawnych praw miała być caryca Katarzyna II. Akt konfederacji ogłoszony został 14 maja, w pogranicznej miejscowości Targowica, a w kilka dni później armia rosyjska, na prośbę targowiczan, przekroczyła granice Rzeczypospolitej.

SCENA 10 – Dnia 18 maja 1792: Katarzyna II wydała manifest przeciwko władzom Rzeczypospolitej. wojska rosyjskie wkroczyły do Rzeczypospolitej, rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska (II rozbiór Polski).

SCENA 11 – pierwsze walki wojny w obronie konstytucji 3 maja.   Dnia 18 maja wojska rosyjskie (w sile około 100 tysięcy żołnierzy) wkroczyły na terytorium Rzeczypospolitej. Rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska 1792. Armia litewska, wskutek zdrady dowódcy ks. Ludwika Wirtemberskiego, nie stawiła najeźdźcom prawie żadnego oporu. Również armia koronna nie dysponowała wystarczającymi siłami dla powstrzymania korpusu wkraczającego na Ukrainę. Udało się jej tylko wycofać bez większych strat na linię Bugu. W trakcie odwrotu doszło 18 czerwca do zwycięskiej bitwy pod Zieleńcami. Wprawdzie nie miała ona większego znaczenia dla przebiegu dalszych działań, wykazała jednak możliwość skutecznej walki z wrogiem. Dla uczczenia tego zwycięstwa ustanowiony został przez króla Order Virtuti Militari. Na pierwszej liście odznaczonych widnieje, między innymi, nazwisko generała majora Tadeusza Kościuszki. Kościuszko odznaczył się w bitwach pod Zieleńcami (18 czerwca), Włodzimierzem (7 lipca) i pod Dubienką (18 lipca 1792). Po walkach na linii Bugu, w których odparto około trzykrotnie silniejsze wojska rosyjskie, ukształtowała się opinia o wysokich umiejętnościach dowódczych Kościuszki, czego wyrazem była nominacja na generała lejtnanta, podpisana 1 sierpnia 1792 roku. Zanim nominacja ta dotarła do obozu pod Sieciechowem, gdzie rozlokowała się armia koronna, jak grom spadła na wszystkich wiadomość o przystąpieniu króla do konfederacji targowickiej i polecenie wstrzymania wszelkich działań przeciwko wojskom rosyjskim.

SCENA 12 Kościuszko otrzymuje order Virtuti Militari od króla  

SCENA 13/14 Akces króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 23 lipca 1792 do Targowicy zakończył wojnę polsko-rosyjską w obronie konstytucji 3 maja. Kościuszko jest wkurzony.

SCENA 15 Zmiana na stanowisku ambasadora Rosji w Warszawie. W 1793 roku sejm grodzieński przeprowadził II rozbiór Polski. W tym czasie wpływowa na dworze Katarzyny II frakcja Zubowów parła do ostatecznej likwidacji państwa polskiego przez sprowokowanie powstania. W grudniu 1793 roku zwolennika zachowania Rzeczypospolitej jako protektoratu rosyjskiego posła Jakoba Sieversa zastąpił Osip Igelström. Zabronił on noszenia Orderu Virtuti Militari oraz publikowania ustaw sejmu grodzieńskiego bez uprzedniego ocenzurowania ich w ambasadzie rosyjskiej. W ogóle nie został też on przedstawiony Stanisławowi Augustowi jako nowy przedstawiciel Rosji. Igelström rozbudował policję w Warszawie, na czele której stanął Karol Bauer. Opłacał całą rzeszę agentów, którzy penetrowali środowiska rzemieślnicze, sklepy, kościoły, przeniknęli także na dwór królewski.

SCENA 16 Stanisław August zaskoczony, że Igelström nie był mu nawet przedstawiony

SCENA 17 – W styczniu 1793 do Wielkopolski wkroczył pruski korpus obserwacyjny, który miał za zadanie zabezpieczenie należnych Prusom nabytków terytorialnych, wkrótce też nastąpił II rozbiór Polski. Gada dwóch mieszczan obserwujących wydarzenie.

SCENA 18 Drezno – czerwiec 1793 r. W Dreźnie Kościuszko sporządza plan powstania

SCENA 19 – Jesień 1793 Kościuszko wierzył za bardzo Czartoryskim i prusakom – n niepotrzebnie opóźnił powstanie z jesieni 1793 na wiosnę 1794 roku

SCENA 20 – Pod koniec października 1793 roku prymas Michał Poniatowski spotkał się w Skierniewicach z królem pruskim Fryderykiem Wilhelmem II. Król zgodził się na diecezję warszawską i jej złączenie z instytucją prymasa, ponieważ arcybiskupstwo gnieźnieńskie było już częścią Prus (II rozbiór), a Warszawa jeszcze nie.

SCENA 21 – Tymczasem sytuacja w kraju zmieniała się na niekorzyść spiskowców. Zapadła, wymuszona na Radzie Nieustającej, decyzja o znacznej redukcji wojska polskiego. W pierwszych dniach marca rosyjskie władze okupacyjne wpadły na trop warszawskiej organizacji spiskowej. Kolejni emisariusze z kraju przynosili do Lipska naglące wezwania. W tej sytuacji Kościuszko zdecydował się na rozpoczęcie insurekcji mimo niewykonania jego instrukcji. Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa. Jeszcze 12 marca 1794 Antoni Madaliński odmówił redukcji I Wielkopolskiej Brygady Kawalerii Narodowej i poprowadził ją z Ostrołęki w kierunku Krakowa. Brygadier  Madaliński, w porozumieniu z  Kościuszką, odmówił wykonania królewskiego rozkazu (właściwie ambasadora Rosji), nakazującego rozformowanie brygady artylerii.