Kraków w XVIII wieku

Kataklizmy wojenne i naturalne wyniszczały Kraków także w II poł XVII i I poł. XVIII wieku. Wojna północna tocząca się w pierwszych dwóch dziesięcioleciach XVIII stulecia przypieczętowała upadek miasta. Stacjonujące w Krakowie wojska różnego autoramentu rujnowały skarb miejski, a co gorsza przyniosły ze sobą kolejną wyjątkowo tragiczną w skutkach zarazę, która szalała w mieście i okolicy w latach 1707-1710 zbierając żniwo kilku tysięcy ofiar.
24 marca 1794 a zachodniej stronie rynku miasta Krakowa, Kościuszko odczytał akt powstania do mieszkańców województwa krakowskiego i złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Tak przysięgał, odwołując się do polskiego patriotyzmu i katolicyzmu:
„…Ja, Tadeusz Kościuszko, przysięgam w obliczu Boga całemu Narodowi Polskiemu, iż powierzonej mi władzy na niczyj prywatny ucisk nie użyję, lecz jedynie jej dla obrony całości granic, odzyskania samowładności Narodu i ugruntowania powszechnej wolności używać będę. Tak mi Panie Boże dopomóż i niewinna męka Syna Jego…”.
Ubrany był w strój krakowski, rogatywkę z piórem. Następnie zgromadzeni na rynku obywatele przysięgali, „mając niezłomne przedsięwzięcie zginąć i zagrzebać się w ruinach własnego kraju albo oswobodzić ziemię ojczystą od drapieżnej przemocy i haniebnego jarzma…” Rządem kierować miała Najwyższa Rada Narodowa. Na jej pieczęciach widnieć miał napis: „Wolność, Całość Niepodległość” („Dzieje Polski Ilustrowane” August Sokołowski, t. IV, s. 226).
Po proklamowaniu 24 marca 1794 roku w Krakowie przez Tadeusza Kościuszkę aktu powstania krakowskiego, król Stanisław II August postanowił nie dopuścić do wybuchu powstania w Warszawie. 2 kwietnia Rada Nieustająca pod przewodnictwem monarchy wydała uniwersał przeciwko powstaniu.

W Krakowie patrycjat z prawdziwego zdarzenia powstał w tym mieście w XV wieku z przybyszów z Niemiec (np. Betman z alzackiego Wissemburga), Włoch a nawet Węgier. Wszyscy polonizowali się. Najtrudniej przychodziło to Włochom[1]. Rada Krakowska dominował w życiu politycznym miasta przynajmniej od roku 1475[2], patrycjusze zaś byli związani z królewskimi urzędnikami i szlachtą, co było tym naturalniejsze, że Kraków był główna siedzibą dworu, wiec już w XVI wieku całym miastem trzęsło 20-25 rodzin głównie pochodzenia włoskiego i niemieckiego[3]. I znów ważną rolę odegrał Jan III Sobieski, który w 1676 bawiąc w mieście przekazał w ręce rady kwestie wyboru składu nowych rajców, co dotychczas należało do kompetencji wojewody krakowskiego[4]. Dzięki listom opłat na rzecz Szwedów (1701) okupujących Kraków pod wodzą gen. Magnusa Stenbocka, wiadomo, że najbogatszymi ówczesnymi krakowianami byli ludzie pochodzenia włoskiego: Merchetti, Belli, Meglioruci. Przynajmniej ta elita miejska zachowała mieszczański charakter bycia, choć wznosili oni wille poza miastem na wzór florencki i mediolański. Czynili tak nawet ci o nie-włoskim pochodzeniu[5]. W 1747 roku ubożsi mieszczanie skarżyli się Augustowi III, że radni wyprawiają na sejm posłów, „którzy tylko z magistratem trzymają a mieszczan biją”[6].