Santa Cruz de Tenerife – Las Palmas de Gran Canaria

Wyspy Kanaryjskie, położone na zachód od południowomarokańskiego miasta Tarfaja, były w starożytności znane jako Wyspy Szczęśliwe i prawdopodobnie odwiedzane przez Greków i Rzymian. Na początku XIV w. zostały ponownie odkryte przez Europejczyków. Były wówczas zamieszkane przez lud Guanczów, pokrewny Berberom, który został później prawie całkowicie wytępiony w wielu krwawych bataliach i częściowo zasymilowany. W XIV i XV wieku Genua, Francja, Kastylia i Portugalia wysyłały tam swoje statki z kupcami, oficerami i misjonarzami. Po podboju wyspy przez Hiszpanów, ich rzeczywistymi właścicielami wysp byli możnowładcy (La Época Señorial). W tym czasie niepodbite pozostawały wyspy Gran Canaria, Teneryfa i La Palma. Możnowładcy nie potrafili sobie jednak poradzić z utrzymaniem władzy na zajętych wyspach, przez ataki portugalskie (Portugalia niby zrzekła się praw do wysp w 1479 roku), wiec w 1477 prawa do wysp zakupiła korona hiszpańska (epoka królewska – La Época Realenga). Jako ostatnia został podbita Teneryfa Pierwszą dużą bitwę pod Acentejo (1494) nawet konkwistadorzy przegrali.

Il. Pelicar – posąg w Candelarii (Teneryfa)

Z 9 wodzów (menceyes) Guanczów, 6 podjęło walkę z Hiszpanami, przyłączając się do najsilniejszego, którym był Bencomo. Ich los był jednak lepszy niż np. Azteków. Na przykład jeden z nich Pelicar, żył w Sewilli pod przybranym nazwiskiem z tytułem kawalera (caballero), czyli jako hiszpański szlachcic.
Podbite ziemie zostały rozdzielone wśród kolonizatorów i kler. Plebs pracował jako siła najemna lub dzierżawił tereny pod uprawę. Uprawiano najpierw trzcinę cukrową potem też wino by sprzedać je Anglikom, w tych czasach wyspy stawały się bowiem silniej połączone ekonomicznie z Anglią niż z Półwyspem Iberyjskim. (gdy na początku XIX wieku rozwinął się konkurencyjny kolonialny przemysł cukrowy, wyspy przestawiły się na produkcje czerwonego barwnika koszenila). Gran Canaria i Teneryfa otrzymały oddzielnych gubernatorów. Santa Cruz de Tenerife i Las Palmas de Gran Canaria zostały bazami potrzebnymi marynarzom udającym się do Ameryki. XVI wiek był okresem rozkwitu, co widać w architekturze tych czasów.

Il. Teneryfa na mapie Williama Dampiera z 1699 roku, źródło: http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Canary_Islands_map_by_William_Dampier_1699_-_Project_Gutenberg_eText_15675.jpg (dostęp: 29.08.2011 r.)

W 1501 roku turecki admirał Kemal Reis zapuścił się w okolice wysp, a Murat Reis starszy zdobył w 1585 roku wyspę Lanzarote. W 1599 roku Johan van der Does na czel floty holenderskiej (74 statki, 12,000 ludzi) zaatakował Las Palmas, które zamieszkiwało wówczas 3,500 z wszystkich 8,545 Gran Canarii. Cywile zdążyli zostać ewakuowani przed walkami i oblężeniem. Holendrzy nie zdobyli Las Palmas, lecz spalili kilka innych miast na wyspie. W początkach XVI wieku Teneryfa była wyspą najmocniej zaludnioną (ok. 9-10 tys. mieszkańców; w tym ok. 2 tys. potomków guanches, sporo czarnych i berberyjskich niewolników, wielu Kastylijczyków, Portugalczyków, oraz pewna liczba Flamandów, Francuzów, Genueńczyków i Żydów.

Il. San Cristobal de La Laguna – najważniejsze miasto Teneryfy w XVIII wieku, potem przyćmione przez Santa Cruz. Osiemnastowieczna starówka to skarb UNESCO.

Il. jak wyżej

Pod koniec wieku Teneryfę zamieszkiwało już ponad 20.000 osób. Gran Canaria miał na początku wieku ok. 3 tys., a pod koniec prawie 3 razy tyle. Na innych wyspach pod koniec XVI wieku było: La Palma – 5.580 mieszkańców, La Gomera – 1.265, El Hierro – 1.250, Lanzarote – prawie tysiąc, Fuerteventura ok. 1.900. W 1605 roku populacja wysp wynosiła razem ok. 41.000, a w 1688 już 105.075 osób (Teneryfa – 50.000, Gran Canaria – 22.000, La Palma – ok. 14.000, reszta wysp po 3-4 tys.). Kler nie musiał płacić podatków, a sam był utrzymywany z dziesięciny. Kler niższy mimo to żył jak najbiedniejsi. Burżuazja była głównie pochodzenia cudzoziemskiego, żyła z handlu i miała dobre stosunki ze szlachtą. Rolnicy stanowili ponad 80% wszystkich mieszkańców. Rzemieślników na wyspach było niewielu. Niewolnicy berberyjscy (szczególnie liczne na Lanzarote i Fuerteventura) pracowali głównie w rolnictwie, a czarni – na plantacjach cukru na Teneryfie. Niewolnictwo okazało się w końcu nierentowne, a potomkowie niewolników zmieszali się z resztą stanu trzeciego. Wyspy żyły z uprawy trzciny cukrowej, wina, pszenicy, jęczmienia i w mniejszym stopniu żyta. W XVII wieku Lanzarote, Tenefyfa, Fuerteventura miały nadwyżkę zboża, którą dzieliły się z Gran Kanarią, La Palmą (tamtejsze winnice zabrały teren pod uprawę zbóż) innymi wyspami. Czasem trzeba było importowac zboże z Maroka.

Il. Santa Cruz de Tenerife

W XVII i XVIII wieku wyspy przeszły kryzys ekonomiczny (zwł. w handlu winem), przez co znaczna część ludności zdecydowała się na emigrację do Buenos Aires, Puerto Rico, Trynidadu, Montevideo, Texasu i Luizjany. W XIX wieku emigracja przyjęła postać masową. W roku 1768 populacja wysp wynosiła 155,763 osób (w 1787 I 1797 roku odpowiednio: 168,928 i 173,865). W XVIII i XIX wieku wyspy były popularne jako obiekt zainteresowania naukowców, laików, a potem romantyków (J. Edens – 1715, Louis Feuillée – pomiar równika i sporządzanie mapy wysp w roku 1724, Jean-Charles de Borda – pomiary geograficzne w latach 1771 i 1776, Alexander von Humboldt – 1799). Szlachta na wyspie stanowiła grupę posiadającą monopol na władzę i zamkniętą, choć czasem wchodzącą w mariaże z mieszczanami z innych krajów niż Hiszpania.

Il. Tzw. Afrykański targ w Santa Cruz

W XVIII wieku, kryzys sprzedaży wina (mimo nowych rynków zbytu: Holandii i USA) spowodował, ze na Tenertfie i La Palmie znów zaczęto sadzić więcej zbóż, jednak nie udało się zrównoważyć w ten sposób doznanych strat W tym samym okresie zaczęto hodować tez rośliny amerykańskie: ziemniaki, proso i pomidory, które stopniowo zajmowały coraz więcej miejsca i Wprowadzenie tych doprowadziła do ożywienia gospodarki na Gran Canarii. Cukier mieszkańcy wysp eksportowali do Hiszpanii, Portugalii, Flandrii, Francji i Genewy. Kontrolę nad tym handlem mieli głównie lokalni Flandryjczycy i Genueńczycy. Produkcja wina na Teneryfie pod koniec XVII wieku wynosiła 30.000 pipas (1 pipa = 480 litrów) rocznie. Wino eksportowano do Anglii (także jej kolonii, często nielegalnie), Francji, Flandrii i Hiszpanii kontynentalnej. Handel ten początkowo w rękach Sewilczyków i miejscowych żydowskich konwertytów, w ciągu XVII wieku opanowali Brytyjczycy, Holendrzy i Francuzi. Od około 1680 roku wina portugalskie wyparły kanaryjskie z rynku brytyjskiego. Mieszkańcy Teneryfy zaczęli wówczas emigrować do Ameryki Łacińskiej. Do Ameryki Płd. Kanaryjczycy eksportowali (mimo iż Casa de Contratación patrzyła na to krzywo przez pierwsze dekady XVIII wieku) wino, olej, suche owoce, gruszki i pigwy, importując kakao, tytoń i meble z Brazylii.

Reglamento Real z roku 1718 zliberalizował relacje handlowe Ameryki z Kanarami. Według tego samego zarządzenia, na każde 100 ton towaru, Kanaryjczycy mieli wysyłać 5 rodzin do kolonizacji terenów amerykańskich. Kanaryjczycy dali początek miastu Montevideo, które miało zablokować zagrożenie ze strony Portugalczyk ów z Brazylii. Wysyłano ich też do San Antonio w Texasie, na Florydę, Kubę, do Puerto Rico, Luizjany i Kaliforni, by wzmocnić tamtejsze wpływy Hiszpanii. Kanaryjczycy wprowadzili w tych rejonach wiele swoich świąt i tradycji jak festividad de Nuestra Señora de la Candelaria (patronki Kanarów). Samo względne przeludnienie Kanarów również zachęcało do emigracji.

Il. Teneryfa – obraz z 1842 roku, źródło: http://es.wikipedia.org/wiki/Archivo:Urville-Laguna.jpg
(dostęp: 29.08.2011 r.)

W ciągu 3 stuleci epoki nowożytnej Kanary nękane były atakami piratów tureckich, francuskich, holenderskich i brytyjskich. W XVIII wieku nic się pod tym względem nie zmieniło. Brytyjczyk John Jennings zaatakował Santa Cruz de Tenerife w roku 1706. Podczas wojny hiszpańsko-brytyjskie w 1740 roku korsarze brytyjscy wylądowali w okolicy dzisiejszego na wyspie Fuerteventura by złupić Tuineje . Tubylcom udało się im przeszkodzić w opanowaniu wyspy. 25 lipca 1797 Horatio Nelson zaatakował Santa Cruz de Tenerife. Atak odparto, dzięki poświeceniu lokalnego garnizonu i mieszczan pod dowództwem gen. Gutiérreza. Nelson stracił prawe ramię i prawie 400 ludzi.

Na wiek XVIII przypada rozkwit architektoniczny Santa Cruz de Tenerife, starożytnego miasta (już ludność autochtoniczna miała tu swoje osiedle) które już miało wówczas stać się jednym z najważniejszych portów atlantyckich. W roku 1705 eksplodował wulkan Trevejo niszcząc kwitnący port Garachico, wówczas główny port wyspy, więc jego zadania przejęło Santa Cruz. W 1723 roku przeniósł się tam gubernator wyspy(Capitanía General de Canarias), gen. Lorenzo de Villavicencio. W 1751 roku otwarto w Santa Cruz pierwszą drukarnię kanaryjską i zaczęto wydawać pierwsza lokalna gazetę. Za wierność królowi Ferdynandowi VII w czasie zawieruchy napoleońskiej, w roku 1822 Santa Cruz de Tenerife zostało uczynione stolicą prowincji Baleares. Nie spodobało się to jednak władzom Gran Canarii, która przedsięwzięła wiele kroków, aby umocnić pozycję swojej wyspy. W końcu w roku 1927 dokonany został podział administracyjny na dwie niezależne prowincje. Santa Cruz została wynagrodzona statusem stolicy archipelagu. W roku 1768 Santa Cruz liczyło 7.399 mieszkańców, a w latach 1787 i 1842 odpowiednio: 6.282 i 8.070 mieszkańców.

Il. Gran Canaria – mapa z XVIII wieku, źródło: http://1.bp.blogspot.com/_EilPWz_H3Sw/R-Fpvd-UibI/AAAAAAAAAEA/O_uqA-cAHgA/S692/669px-Mapa_Gran_Canaria_Siglo_xviii.jpg
(dostęp: 29.08.2011 r.)

W XVIII i XIX wieku Obie główne wyspy archipelagu przeżywały rozkwit kulturalny. W okresie oświecenia nie brakowało tam interesujących pisarzy. W XIX wieku tworzył tam irlandzki kompozytor Theobaldo Power. Na tle niespokojnej Hiszpanii kontynentalnej, a nawet Balearów, Kanary wyróżniały się w XX wieku stabilnością i rozsądkiem politycznym. Kanaryjczycy wybierali liberałów i demokratów, gdy reszta Hiszpanii wolała faszystów i komunistów czy anarchistów…

Il. Monument frankizmu w Santa Cruz

Franco, który wyruszył z wysp, by objąć dowództwo oddziałów w Maroku, nie dbał o Kanary. Te więc podupadły, aż w latach 60, wpadnięto na pomysł z turystyką. Puetro de La Cruz było pierwszym kurortem, szybko jednak odkryto zalety innych miejscowości.

W ciągu następnych dekad wielu emigrantów do Ameryki Południowej powróciło na wyspy. Nastąpił okres rozkwitu. Na Islas Felices nie ma specjalnych problemów z demografią, bezrobociem (poza Fuerteventurą) itd. Wyspy wiecznego lata, gdzie sezon turystyczny trwa cały rok, żyją w 70% z turystyki, i zachowują optymizm. W końcu profesorowie z Syracuse w USA uznali Teneryfę i Gran Canarię za miejsca z najlepszym klimatem na kuli ziemskiej.