Od Hondurasu do Panamy

Honduras – Niewielki kraj o powierzchni nieco ponad 110 tys km2, jest porównywalny z Gwatemalą, z którą graniczy od północy i Nikaraguą na południu, ze swymi 8 milionami obywateli, ma mniej mieszkańców niż Gwatemala (16 mln), ale więcej niż Nikaragua (6 mln). Honduras to kraj wyżynno-górzysty. Jego nazwa oznacza po hiszpańsku „głebiny „, co wywodzą czasem od słów Kolumba: „Gracias a Dios que hemos salido de esas Honduras” („Dzięku Bogu opuściliśmy te głebiny”). Honduras, nieco biednijszy od Gwatemali jest jednym z najbiedniejszych państw Latynoameryki, oraz krajem gdzie dochodzi do największej ilości morderstw na świecie.

W XVI i XVIII wieku Honduras należał do imperium hiszpańskiego. Motywem podboju były kopalnie srebra. Nigdy do końca jednak Hiszpanie nie opanowali atlantyckiej krawędzi Hondurasu. Tamtejsi Metysi od 1740 roku cieszyli się wsparciem i ochroną Brytyjczyków z Jamajki (podbitej przez Anglię w 1655 roku). Do 1786 roku udało się jednak Hiszpanom wyprzeć Brytyjczyków z regiony, kładąc kres piractwu jakie kwitło dzięki dwuwładzy. W latach 1821-1823 Honduras należał do Meksyku (rewolucja w Mersyku i nowy kongres pozwolił środkowoamerykańskim ludom stanowić o sobie samych), a w latach 1823-38 do Federacji Ameryki Centralnej, którre to państwo upadło wskutek walk konserwatystów z założycielami państwa-liberałami. W Hondurasie dominowali konserwatyści. W latach 50. XIX wieku Brytyjczycy uzależnili słabe państwo od siebie. W okresie rządów Marco Aurelio Soto lat 1876-1883 miały miejsce reformy w duchu liberalizmu, wprowadzono wówczas reformy gospodarcze, nową konstytucję oraz dokonano sekularyzacji własności Kościoła. Dalszej modernizacji dokonał liberalny prezyden Manuel Bonilla na początku XX wieku. W 1902 roku z inicjatywy prezydenta Bonilli doszło do rozłamu w Partii Liberalnej i utworzenia ruchu manuelistowskiego będącego prekursorem Partii Narodowej uformowanej w 1916 roku.

W 1904 roku pisarz O. Henry nazwał opanowany przez amerykańskie koncerny bananowe Honduras „republiką bananową”. Koncerny z USA kontrolowały w połnocnej częsci kraju eksport bananów i hodowlę zwierząt aż do 1932 roku. USA kilkakrotnie interweniowały zbrojnie w obronie swych interesów – w latach 1905-1915. Lata 1932-1948 to dykatura Caríasa Andino. Potem rządzili konserwatyści. Ich rządy znaczyły strajki i niepokoje. Reformą rolną wybrany w 1957 roku Ramon Vileda Morales naraził sie oligarchom, a armia ze wsparciem USA kilka razy próbowała obalić prezydenta. Udało się to w 1963 roku. Jego następca López Arellano był skorumpowany i brutalny. Wysiedlanie salwadorskich rolników doprowadziło do pełzającej wojny (1969-1980) zwanej „futbolową” (emocje związane ze spotkaniem drużyn obu krajów dodały oliwy do ognia). Villeda Morales został odsunięty od władzy w wyniku sojuszu pomiędzy Partią Liberalną i Partią Narodową (1971). Kolejny rząd interwencjonistyczny został obalony przez wspierany przez USA pucz w 1975 roku. W roku 1978 junta zmieniła skład osobowy ale trwała dalej. W 1980 przywrócono rządy cywilne, ale tylko w teorii. Rządzący od 1986 do 1990 José Azcona del Hoyo z Partii Liberalnej podjął się nieudaną próbę ograniczenia rządów wojskowych. Jako, że wygani nikaraguańscy sandiniści zaczęli mieć spore wpływy w państwie, rząd dla równowagi zaprosił konserwatywnych contras, którzy z Hondurasu organizowali akcje przeciw lewicowemu rządowi Nikaragui. Na mocy planu pokojowego dla Ameryki Środkowej, w 1989 roku wydalono siły contras z kraju. Prawica narodowa od 1990 roku cięła wydatki społeczne, co poskutkowało niepokojami. W 1993 roku władzę przejęli liberałowie którzy stopniowo demilitaryzowali kraj i wprowadzili neoliberalne reformy. W 2001 znów rządziła prawica (Ricardo Maduro), ich rządy znaczyły falę przemocy z rąk gangów ulicznych zwanych maras. W 2006 wybory wygrał liberał Manuel Zelaya, obalony w 2009 roku (Przyczyną zamachu stanu było dążenie prezydenta Manuela Zelayi do przeprowadzenia niewiążącego głosowania, mającego ocenić poparcie społeczne dla zwołania Zgromadzenia Konstytucyjnego w celu zmiany konstytucji.) i porwany do Kostaryki, i nie został przywrócony do wąłdzy mimo żądań ONZ. Do 2010 roku, gdy Zelaya uzyskał uniewinnienie, ale włądzy nie odzyskał, zwolennicy Zelayi z partii LIBRE byli prześladowani. Chociaż USA protestowały przeciw zamachowi stanu, wenezuelski rząd Chaveza obwinił USA za niego po czym wstrzymał dostawy ropy do Hondurasu, za co nowy honduraski rząd kazał się dyplomatom wenezuelskim wynosić z Hondurasu (ajko jedynym prócz argentyńskich, którzy nie posłuchali zresztą), W odróżnieniu od stabilnej Gwatemali i w miarę przewidywalnej Nikaragui, Honduras jest więc nadal niestabilnym i częściowo izolowanym państwem.

W odróżnieniu od głównie latynoskiej Gwatemali, a podobnie jak Nikaragua, Honduras to w zasadzie kraj Metysów (90%, w Nikaragui 69%), biali to zaledwie 1 % mieszkańców. 24 % ludności to analfabeci. 4/5 ludzie ubodzy. Podobnie jak Gwatemala, Honduras eksportuje kawę, banany, ryby, cukier, ale głównie żyje z turystyki (55% PKB to usługi). Połowa ludności to katolicy, 36% protestanci (gł. Zielonoświątkowcy), bezwyznaniowcem jest co dziesiąty mieszkaniec, 2 % ludności to mormoni.

Na północ od Hondurasu leżą Belize i Salwador. Belize czyli Honduras Brytyjski. Belize to ledwo 300 tysięcy ludzi należących do Commonwealthu. Hiszpanie nie dotarli do tych rejonów, więc przejęli je w pierwszej połowie XVII wieku brytyjscy drwale. Od 1862 roku Belize to oficjalnie kolonia brytyjska, w 1964 konstytucja nadała Belize autonomię (nazwa Belize powstała w 1973 roku). Od 1981 roku to w pełni niezależny kraj, ale nadal są tam brytyjskie bazy wojskowe. W życiu politycznym dominują chadecy. W styczniu 2005 roku doszło do zamieszek z powodu wzrostu podatków. Demograficznie i pod względem religijnym Belize podobne jest do Hondurasu, jednak aż ¼ Belizyjczyków to Mulaci. Belize jest nieco zamożniejsze od Hondurasu.

Górzysty Salwador, pięć razy mniejszy od Nikaragui, Gwatemali i Hondurasu, nie ma Mulatów, za to metysi dominują jak w Hondurasie. Ludności ma jednak więcj nieco od Nikaragui (7 mln). Od 1823 roku Salwadro należał do Federacji Ameryki Środkowej. Ale w 1827 roku zbuntowało się, a w 1830 odłączył. Nastepnie wojska federalne zajęły Salwador, w 1833 roku nastąpił bunt Indian, a w 1841 już udane wybicie się na niepodległość. Zarówno konserwatyści chcący kontynuować zwyczaje kolonialne, jak liberałowie dla których wzorem były rewolucje w USA i Francji wzywały pomoc z pozostałych krajów Ameryki Środkowej. W latach 1898-1931 krajem rządzili plantatorzy kawy („kawowa republika”), którzy coraz bardziej uzalezniali się od USA. Manuel Enrique Araujo, prezydent w latach 1911–1913, stworzył Gwardię Narodową i powziął kilka środków w celu wzmocnienia władzy państwowej. Po jego zabójstwie znowu rządziła oligarchia (tzw. Kreolska oligarchia”). Napięcia związane z wielkim kryzysem doprowadziły do powstania chłopskiego lat 1930-1932. W 1931 roku w obliczu rebelii rząd zorganizował wolne wybory, które wygrała Partia Pracy (Partido Laborista) pod przywództwem doktora Arturo Araujo. Araujo ustanowił swobody obywatelskie, zalegalizował partię komunistyczną oraz doprowadził do zakończenia rebelii chłopskiej. Spadek cen kawy jednak przyniósł niezadowolenie i pucz wojskowy. Potem kolejne pucze i dykatury. Ta z 1948 była nieco bardziej postępowa. Z tego puczu narodziła się socjaldemokratyczna partia PRUD. Gdy gospodarka miała się lepiej, znowu spadły ceny kawy i w roku 1960 następił kolejny pucz tym razem prawicowy i kolejne prostety chłopskie aż do partyzantki włącznie. Junta chcąc zyskać uznanie obywateli czy też poddanych, rozpoczęła w 1969 roku wojnę z Hondurasem. Szło o gnębienie imigrantów z Salwadoru podczas reformy rolnej w Hondurasie (8 czerwca 1969 roku rozegrano w stolicy Hondurasy Tegucicialpie w ramach eliminacji do Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej mecz między Hondurasem a Salwadorem, wygrany przez gospodarzy 1:0. Tydzień później miał odbyć się rewanż w San Salvador. Mecz rozegrano w atmosferze nienawiści, z uzbrojonymi gwardzistami na stadionie. Salwador wygrał bez problemu 3:0, piłkarzy Hondurasu przewieziono do granicy wozami pancernymi, gdzie wyrzucono ich na ulicę. Kilka dni później oba kraje zerwały stosunki dyplomatyczne między sobą. Mecz został powtórzony 27 czerwca Salwador wygrał 3:2. 14 lipca Salwador w obliczu narastającego napięcia zaatakował Honduras. Wojska Salwadoru zajęły 1650 km² terytorium Hondurasu, kierując się na Tegucigalpę. Mediacia inych państw regionu wynegocjowała zawieszenie broni).

W 1972 salwadorska chadecko-narodowa opozycja (ruch UNO) wygrała prawdopodobnie wybory, ale jej szef Jose Duarte musiał uciekać za granicę. Podobnie było w 1977 z Ernesto Claramountem. Opozycja więc ruszyła na guerillę (powstały partyzantki ERP i FARN). Junta szukała i dostała wsparcie od Cartera. Lewica i KrK razem wspierały opozycję i spotykały się z represjami (zwłaszcza lewicowi księża). W 1979 roku część armii dogadała się z opozycją, ale szybko straciła grunt pod nogami. Od 1980 do 1992 roku trwała wojna domowa Frontu Demokratyczno-Rewolucyjnego i FMLN przeciw juncie. Junta mordowała lewaków, księży i chłopów, partyzanci – przedsiębiorców i burmistrzów. Od 1992 roku rządziła prawicowa ARENA lub lewicowo-wojskowy FMLN. Demokracja jest chwiejna i niepewna. Od 2009 do 2014 rządził były dziennikarz Mauricio Funes z FMLN. Jaka to jednak „lewica” najlepiej pokazuje to, że od 1998 salwadorskie prawo zabrania przerywania ciąży bez względu na okoliczności:

„…Zakaz przerywania ciąży obowiązuje nawet w przypadku, kiedy życie kobiety jest zagrożone, co sprawia, że te kobiety stają przed wyborem niemożliwym: przerwać ciążę i trafić do więzienia czy ją kontynuować i skazać się na śmierć – zauważył Salil Shetty, Sekretarz Generalny Amnesty International, przebywający w tym momencie z wizytą w Salwadorze. – Straszne traktowanie, jakiego doświadczają kobiety w Salwadorze, jest szokujące i de facto oznacza tortury… Kara dla lekarza to od 6 do 12 lat więzienia. Dla kobiety 2 do 8 lat. Jednak podczas prac nad raportem Amnesty International udokumentowała także przypadki kobiet skazywanych za zabójstwo umyślne obarczone karą od 30 do 50 lat pozbawienia wolności. W takiej sytuacji znalazła się na przykład Maria Teresa Riviera, która odsiaduje 40-letnią karę więzienia za poronienie. Maria miała już jedno dziecko, kiedy zaszła w ciążę. Pracowała w szwalni. Pewnego dnia źle się poczuła. Teściowa znalazła ją krwawiącą na podłodze w łazience. Gdy obudziła się w szpitalu, zobaczyła policjantów wokół niej, którzy zaczęli ją przesłuchiwać bez obecności adwokata. W 2012 roku skazano ją za zabójstwo, mimo że nie było żadnych dowodów przeczących twierdzeniom Marii, że poroniła. Jej syn będzie miał 45 lat, kiedy ona wyjdzie na wolność. Zakaz aborcji dotyczy też sytuacji, kiedy ciąża jest wynikiem gwałtu. Salwador ma bardzo wysokie wskaźniki przemocy seksualnej, też wobec nieletnich. 8 %  kobiet w Salwadorze zostało przynajmniej raz w życiu zgwałconych, 28 % z nich przed ukończeniem 15. roku życia. Jak powiedział Amnesty International jeden z lekarzy: „Przez ostatnie pół roku mieliśmy cztery przypadki dziewczynek między 10 a 14 rokiem życia. Były w ciąży, dzieci rozwijały się bez nerek. Takie dzieci umierają przy urodzeniu. I nie chodzi tylko o to, że zmuszaliśmy je, by donosiły ciąże, ale tłumaczono im także, że to ich wina, że zaszły w ciążę”. Represyjne prawo antyaborcyjne w Salwadorze to symptom szerszego problemu dyskryminacji. Widać to w braku dostępu do edukacji seksualnej czy do antykoncepcji, ale także w wyrokach sądów – sędziowie często wątpią w rzetelność zeznań kobiet. – Świat nie może bezczynnie stać i patrzeć na cierpienie i śmierć kobiet w Salwadorze. Władze muszą zapewnić kobietom dostęp do bezpiecznej i legalnej aborcji w przypadku zagrożenia zdrowia i życia, gdy ciąża pochodzi z gwałtu lub gdy płód jest poważnie i nieodwracalnie uszkodzony. Amnesty International wzywa również do dekryminalizacji przerywania ciąży. Salwador jest jednym z 7 krajów świata, które całkowicie zakazują aborcji…”.

http://amnesty.org.pl/no_cache/aktualnosci/strona/article/8420.html

Liberałów ta sytuacja martwi:

http://swiat.newsweek.pl/latynoskie-pieklo-kobiet,11357,1,1.html

Chrześcijańskich fundamentalistów cieszy:

http://www.pch24.pl/salwador–trybunal-nie-przestraszyl-sie-ujadania-aborcyjnej-sfory,15268,i.html

Nikaragua (od Nicarao – wodza indiańskiego) dopiero w 1850 roku została uznana za oddzielny kraj. Brytyjczycy chcieli przeprowadzić tu kanał, który ostatecznie powstał w Panamie w 1914 roku. Konserwatywni plantatorzy walczyli z liberalnymi drobnymi właścicielami i rzemieślnikami, co wykorzystały w 1909 roku USA. W 1912 liberał Juan Bautista Sacasa rozpoczął rebelię, ale Adolfo Diaz użył pomocy żołnierzy US Army przeciw niej. Z krótką przerwą, gdy US Army weszła dużą siłą i zaraz wycofała się (1925) walczono do 1927. Ostatecznie liberałowie wygrali i utworzyli Gwardię Narodową. Augusto Sandino i jego stronnicy przegnali do 1933 roku resztę Amerykanów. Mimo rozmów pokojowych z konserwatystami, w roku 1934 roku ludzie Somozy zabili Sandino. Liberałowie a zwłaszcza Sacasa nie umieli poradzić sobie ze strajkami, natomiast Anastasio Somoza owszem, dlatego dość łatwo w sojuszu z GN i faszystami obalił liberałów w tym samym 1934 roku. Somoza podporządkował sobie centroprawicową Nacjonalistyczną Partię Liberalną (z nazwy chyba) i do 1979 rządził (na każdego pracownika służby cywilnej nałożył obowiązek wpłacania 5% pensji na budżet centralny Partii, z którego swobodnie czerpał na swoje luksusy). Podlizując się USA, 8 grudnia 1941 – po japońskiej agresji na Pearl Harbour – wypowiedział wojnę Japonii, Niemcom i Włochom. Krok ten zapewnił mu rozległe profity w postaci m.in. amerykańskiej pomocy finansowej. W czasie wojny wywłaszczył nielicznych ale bogatych osadników niemieckich i przywłaszczył sobie ich mienie. Armia rosła w ramach Lend-Lease Act choć z Osią nie walczyła, a tylko z opozycją. W 1947 USA wymusiły przeprowadzenie wyborów, ale były sfałszowane i maionetkowe. Niespodziewanie jednak Barreto spróbował uniezależnić od Somozy. Wojsko wsparło Somozę, USA jednak pozostały bierne, aż Somoza zaproponował utworzenie na terenie jego państwa amerykańskich baz wojskowych. W 1954 roku Somoza zaatakował Kostarykę, bo stamtąd działali opozycjoniści w porozumieniu z prezydentem Kostaryki Jose Figueres Ferrerem. Postrzelony w 1956 roku w zamachu Anastasio Somoza został zastapiony prze swego syna Luisa, który wpsierał USA przeciw Fidelowi Castro. W 1961 roku sandiniści założyli FSLN i rozpoczęli walki partyzanckie. W 1967 roku Luis Somoza zmarł, ale kolejni preydenci byli kontrolowani przez klan Somozów. W 1974 klan wprowadził ostry kurs w osobie Brata Luisa, Anastasio Somozy Debayle. Kontrolował on Gwardię i nowopowstającą TV praz przemysł i handel. Jeszcze w 1971 roku Somozowie zawarli sojusz z Konserwatystami, dając im 40^ ław parlamentu w zamian za poparcie. W 1972 roku Somoza ukradł pieniądze z całego świata dane na odbudowę stolicy po trzęsieniu ziemi. W wojnie z sandinistami i opozycją liberalną (1974-1979) jednak przegrał. Premierem został sandinista Daniel Ortega Saavedra. Próbował wywłaszczyć wywłaszcycieli czyli Somozów i ich klientów; znacjonalizowano wszystkie grunty należące do Somozy, wprowadzono plany pozyskiwania energii z alternatywnych źródeł, zrównano prawa kobiet i mężczyzn, wprowadzono w życie program taniego budownictwa mieszkalnego, ustalono płacę minimalną, w 1982 roku wprowadzono ubezpieczenia społeczne). Reagan postanowił w 1981 roku zasponsorować zbrojną opozycję (zbieranina różnorakiej prawicy zwana contras) uważał bowiem Ortegę za komunistę. Contras byli wspierani przez USA, mimo iż w lutym 1984 roku Ortega wygrał wolne wybory 63% głosów. Reagan wspierał ich od 1985 nielegalną forsą irańską. W roku 1990 wybory wygrali antysandiniści (UNO) i piewrszym prezydentem została Violetta Chamorro – żydy dowód, że wybranie pierwszej kobiety prezydent kontynentu nic nie zmienia, była bowiem konserwatystką… Jeden z iantysandinistowskich prezydentów Arnoldo Aleman deregulował gospodarkę w duchu neiliberalnym, ale też bił rekordy korupcji. W 2006 wygral wybory Daniel Ortega (obecnie trzeci raz prezydent za zgodą trybunału), sandinista, który zyskał poparcie Kościoła zakazem aborcji. Ortega i sandiniści nadal mają na pieńku z USA i wdrażają radykalne programy społeczne niejako wbrew ich dezaprobacie, za to przy wsparciu m.in. Socjalistycznej Wenezueli.

Kostaryka leżąca między Nikaraguą a najbardziej południowym państwem Ameryki Środkowej – Panamą, jest o połowę mniejsza od Nikaragui i mniej ludna (4 mln), lecz jak przystało na „bogate wybrzeże” (costa rica) dośc zamożna (10 tys $ na łebka, 12 wg PSN) jak na region. Od 1871 roku Kostaryka miała liberalną konstytucję. Kryzys 1929 roku przyniós wiele napięć politycznych. Za prezydentury Guardii (1940-44) wprowadzono umiarkowaną reformę rolną. W 1948 wybory wygrała prokomunistyczna Vanguardia, ale Guardia nie chciał oddać władzy i unieważnił wybory prezydenckie. W 1949 roku nowy prezydent Ferrer rozwiązał armię i od tej pory Kostaryka utrzymuje jedynie paramilitarną policję. Można? Można. Ferrer opowiadał się za przereformowaniem Kostaryki na wzór socjalistyczny. Rząd nadał prawa wyborcze kobietom i ludności murzyńskiej (unieważnienie zakazu opuszczania przez nią prowincji Limon), zagwarantował edukację publiczną dla wszystkich obywateli, zabronił dwukrotnemu z rzędu kandydowaniu na prezydenta kraju, upaństwowił banki, a także wprowadziła instytucję Trybunału Wyborczego. W 1951 Figueres Ferrer stworzył socjaldemokratyczną Partię Wyzwolenia Narodowego (PLN). Występował przeciwko USA, obwiniając ich rząd o wspomaganie latynoamerykańskich dyktatur. Wspierał za to opozycję przeciw nikaraguańskiemu dyktatorowi Somozie i pokonał Nikaraguę w wojnie (1954). Wspierał też Castro na Kubie przed i po 1959 roku. W latach 70. Kostaryka zbliżyła się do ZSRR, NRD i Rumunii, ale w 1978 roku nastał nowy prawicowy i proamerykański prezydent Rodrigo Carazo Odio, który wpierał contras i zwalczał sandinistowski rząd Nikaragui. Ograniczył też zakres opieki socjalnej. Pod koniec lat 80. z kraju wydalono oddziały contras a wsparcia udzielono pokojowej opozycji nikaraguańskiej. W latach 1990-1994 rządy sprawowali chadecy po których do rządu powróciła Partia Wyzwolenia Narodowego.

Panama, nieco większa i odrobinę bogatsza od Kostaryki, to w zasadzie kraj południowoamerykański, a nie środkowoamerykański. Od 1819 należała do tzw. Wielkiej Kolumbii od 1830 do Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania (1850–1855) kolei łączącej Pacyfik z Karaibami, a zwłaszcza w związku z budową (od 1881) Kanału Panamskiego. W latach 1855–1886 dysponowała autonomią którą utraciła na skutek dążeń secesjonistycznych. W 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii. Traktat z 1903 (Hay–Bunau-Varilla) przyznał USA wieczystą dzierżawę Strefy Kanału Panamskiego i prawo stacjonowania na terenie Panamy US Army. Do interwencji wojsk amerykańskich doszło w latach 1908, 1910 i 1918–1919; wszytskie wpierały rządzacych konserwatystów. W latach 30. wystąpiły konflikty rasowe. Kraj pozostał pod wpływem USA, mimo krótkich rządów proniemieckiego i prowłoskiego Arnulfo Arias Madrid (1940-1941). Pucz wojskowy przywrócił kurs proamerykański. Podczas wojny na terenie Panamy utworzono amerykańskie bazy wojskowe. W 1949 roku prezydentem ponownie został Arias który w 1951 ponownie został obalony przez puczystów. W 1955 roku Panama z inicjatywy Remóna Cantery zawarła z Amerykanami umowę ekonomiczną. W latach 50. i 60. doszło do wzrostu destabilizacji i nastrojów antyamerykańskich, równocześnie rozwinął się przemysł i doszło do napływu zagranicznych inwestycji. Narodowa Akcja Patriotyczna wprowadziła kilka postępowych reform. W 1964 roku doszło do nieudanej próby uregulowania statusu kanału panamskiego, po roku dąsów USA uznały pełnię suwerenności Panamy w Strefie Kanału. Nieudane reformy rolne Roblesa podjęte po 1964 wywołały gniew junty, która rządziła od 1968. Generał Torrijos Herrea łaczył decentralizację z socjalnymi reformami. W 1981 roku w wyniku wypadku zginął Torrijos a władzę po nim objął krąg prawicowych oficerów związanych z Gwardią Narodową. W 1983 rozpoczęła się dyktatura gen. Manuela Norriego, który najpierw współpracował z CIA przeciw lewicy w Latynoameryce, ale pod koniec dekady jednoznacznie wybrał Fidela Castro (dotąd tylko pośredniczył w handlu USA-Kuba). Jak już dzis wiadomo zdradzał tajemnice CIA Castro i ZSRR. W wyniku interwencji wojsk USA w 1989 aresztowano gen. Noriegę a rządy objął prezydent Guillermo Endara, Już w 1990 roku nowy rząd udaremnił próbę wojskowego zamachu stanu. W 1994 roku władzę przejęła opozycja, ale też się dogadała z USA likwidując armię (Bezpieczeństwo zewnętrzne jest zapewnione dzięki Traktatowi o Neutralności Kanału Panamy z USA, które przejęło ochronę terytorialną). Dzięki temu nie grożą kolejne pucze. Obsługa Kanału Panamskiego powoduje, że ponad 70% PKB Panamy to usługi. Panama jest drugim, co do wielkości (obok Hongkongu) centrum międzynarodowej dystrybucji i handlu (wolnej strefy handlowej) na świecie. W Wolnej Strefie Panama’s Colon działa powyżej 1500 przedsiębiorstw międzynarodowego importu / eksportu. Panama jest też drugim co do wielkości, międzynarodowym centrum bankowym na świecie (obok Szwajcarii, co zresztą może się zmienić na korzyść Panamy, z powodu ograniczenia tajemnicy bankowej w Szwajcarii od 2008 roku). Giełda papierów wartościowych w Panamie jest najbardziej rozwiniętą giełdą w Centralnej i Południowej Ameryce. Panama utrzymuje chronioną absolutną tajemnicę bankową, wymaga bezwzględnego zachowania tajemnicy handlowej i korporacyjnej, co jest zagwarantowane w konstytucji. Panama nie podpisała żadnych traktatów o wzajemnej pomocy prawnej (MLAT), jedyny wyjątek stanowi przemyt narkotyków. OECD uznaje Panamę za raj podatkowy.

Tyle państewek a każde zupełnie inne od drugiego; jedynie religijnie i etnicznie Panama przypomina Kostarykę czy Nikaraguę. Też połowa ludności to katolicy, a ponad 60% to Metysi. Ameryka środkowa zapewne zniknie za kilka milionów lat wskutek ruchów tektonicznych, ciekawe czy wówczas będą tu jakieś państwa..