Opresja obecności krzyża w miejscu publicznym

Sprawa krzyża w polskim Sejmie zajmuje krajową opinię publiczną co jakiś czas. I to nie tylko za sprawą wyroku Sądu wydanego jako odpowiedź na wniosek grupy posłów Ruchu Palikota. Posłowie domagali się opinii Sądu w przedmiotowej sprawie. Ich zdaniem obecność krzyża na sali obrad plenarnych polskiego parlamentu narusza ich dobra osobiste. Ponadto uważają, że  obecność  krzyża w Urzędzie państwowym jest niezgodna z konstytucją, konkordatem oraz ustawą o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.  Andrzej  Rozenek z RP przekonywał, że politykom ugrupowania chodzi głównie o to, by Sąd wypowiedział się czy w przestrzeni publiczno-państwowej dopuszczalna jest obecność symboli religijnych.

Uzasadnieniem tolerancji jest świadomość
złych  skutków skrępowania cudzej swobody
Tadeusz   KOTARBIŃŚKI

     Chciałbym się zająć jednak jednym, mało poruszanym (przy wszystkich słusznych kontrowersjach jakie podnosi strona laicka i zwolennicy neutralności światopoglądowej państwa polskiego) aspektem owego zagadnienia. Ale ad rem. Sąd oddalając jakiś czas temu pozew siedmiu parlamentarzystów argumentował, iż obecnosć krzyża w tym miejscu jest zgodna z "zakotwiczeniem w zwyczaju", ukształtowanym przez ostatnie kilkanaście lat. Przed wydaniem wyroku Sąd – już na pierwszej rozprawie – oddalił wszystkie wnioski dowodowe powodów, włącznie z ich przesłuchaniem. Uznano, że w ogóle nie doszło do naruszenia w całej sprawie dóbr osobistych siedmiu poowodó w postaci swobody sumienia. Według Sądu obecnosć symbolu religijnego w przestrzeni publicznej, w tym w Sejmie, nie narusza swobody sumienia.  Jak stwierdziła sędzina Alicja Fronczyk (w uzasadnieniu wyroku) jako ateisci powodzi mogli z tytułu obecności krzyża na sali sejmowej odczuwać "dyskomfort", ale dla naruszenia dóbr osobistych najważniejsze są kryteria obiektywne (czyli społeczna ocena). Dodała też, że większość społeczeństwa nie uważa by kwestia krzyża w polskim parlamencie "wymagała jakiegokolwiek rozstrzygnięcia". Tym samym Sąd oddalił pozew w tej sprawie uznając, iż obecność krzyża w miejscu publicznym nie narusza swobody sumienia, zwracając jednocześnie uwagę skarżącym parlamentarzystom na "ich nietolerancję". Triumfujący zwolennicy sprzęgnięcia sacrum i profanum w przestrzeni publicznej podkreślają nagminnie nierozerwalność kultury polskiej (i europejskiej) z chrześcijaństwem, a tym samym – immanencję obecności krzyża jako symbolu  w naszej codzienności nie tyle jako znaku religijnego co kulturowo-cywilizacyjnego przynależnego Europie. Przy okazji tej sprawy po raz kolejny środowiska religiantów politycznych dały wielokrotnie wyraz mowie nienawiści i praktycznemu zastosowaniu katolickiej wersji miłości bliźniego (powiedzenie posłanki Kempy o grupie wspomnianych posłów RP, „że ten kto krzyżem wojuje od krzyża ginie” jest tego najlepszym wyrazem). Wypowiedzi w przedmiotowej sprawie  posłanek Wróbel, Pawłowicz czy posła Libickiego pozostawały również klarownym dowodem na takie stwierdzenie. Drobna dygresja – nad wejściem sejmowym wisi nie krzyż lecz krucyfiks. To są dwa różne symbole (różnic nie trzeba tłumaczyć, znaczenia i symboliki także). O ile krzyż można jeszcze uznać za religijne, w sensie uniwersalnym, znamię wiary oraz jakiś – niesłychanie daleki holistycznie czy kulturowo – element  cywilizacji ogólno-ludzkiej (to  znamię znaleźć możemy w wielu religiach i wierzeniach, a ryte w kamieniach krzyże pochodzące z różnych kultur oraz epok spotykamy od celtyckiej Brytanii po Indie i od Skandynawii po południowe krańce Australii), o tyle krucyfiks  jest przyporządkowany jedynie pewnym, wąsko określonym denominacjom chrześcijańskim. Z punktu widzenia ateisty, agnostyka, osoby niewierzącej (a także z płaszczyzny wielu nie-katolickich wierzeń religijnych) krucyfiks może być postrzegany jako narzędzie zadawania okrutnej śmierci człowiekowi. Rozpostarte w cierpieniu na krzyżu ciało jest  tego widomym  znakiem  i symbolem. I nie chodzi tu już o kwestie estetyczne czy moralne. Chodzi o określoną perspektywę historyczną i kulturową (odmienną zdecydowanie od argumentacji jakoby krzyż – tu krucyfiks – był elementem kulturotwórczym, przesłaniem niosącym miłość bliźniego i pojednanie). To wojna o dominację w przestrzeni symbolicznej i podkreślenie dyktatu – niezwykle perfidnego – w tej delikatnej i intymnej sferze. Krucyfiks jest katolickim aksjomatem prawdziwości tej nauki. Potwierdzeniem jednej prawdy zawartej w przesłaniu Jezusa i kontynuatorów jego wykładu. Doktryna katolicka w tej mierze nie pozostawia złudzeń. A jak ma się polska praktyka do tych kontrowersji i zapewnień wspomnianych religiantów politycznych oraz argumentacji zastosowanej przez Sędzinę Alicję Fronczyk ? Gdy spotyka się kilkanaście osób w ramach wspomnieć z minionych dawno lat studenckich oczekiwać można dysput na różne tematy, ale prowadzonych na określonym poziomie intelektualnym, emocjonalnie zrównoważonych, pozbawionych fanatyzmu i chęci wpływania na interlokutorów celem zmiany ich poglądów.  Tolerancja i zrozumienie a priori winne towarzyszyć zarówno takim nostalgicznym spotkaniom jak i poziomowi dyskusji. Zwłaszcza kiedy towarzystwo zna się nie rok, nie dwa, nie trzy i nie raz organizowało zjazdy z okazji „okrągłych” rocznic ukończenia studiów. Widać jednak, że polaryzacja stanowisk na tle wiary religijnej w naszym kraju sięga głębiej niźli się wydaje. Fundamentalizm religijny i związane z nim postawy nie tolerancji oraz  zacietrzewienia, a także misyjność chrześcijaństwa dają znać o sobie nawet przy takich okazjach. Wydawać by się mogło, że w tak zażyłym i znajomym sobie wzajemnie gronie nikt nikogo nie będzie pouczał, nikt  nikomu nie będzie czynił przytyków o jego nie-wierze religijnej, o jego odstępstwie od polskości (pojmowanej tradycjonalistycznie i wiązanej li-tylko z katolicyzmem), nikt nie będzie próbował wywierać presji na drugiego w przedmiocie zmiany poglądów – zwłaszcza na temat wiary, a nade wszystko uważać, że Polacy-katolicy mają misję nawrócenia swych koleżanek i  i kolegów na „jedyną prawdziwą wiarę” , aby zapewnić im zbawienie wieczne i móc się z nimi spotkać w zaświatach. Wydawać by się mogło, że w tak wykształconym – całość towarzystwa ma cenzus ukończenia wyższej uczelni państwowej i tytuły co najmniej magistra (niektórzy są po doktoratach) – gremium podstawowy kanon modernizmu mówiący, że wiara religijna jest rozdzielna od wiedzy naukowej, od nauki, od teorii życia społecznego jest niepodważalnym pewnikiem.  I  że  jest to fakt normalny i  oczywisty w cywilizowanym,  nowoczesnym  świecie. Tak samo jak stwierdzenie, iż religia to efekt określonej historii, procesów społecznych, politycznych, kulturowych i cywilizacyjnych, dziejów regionów, państw  i narodów. Jest ona przedmiotem badań nauki zwanej religioznawstwem, która to gałąź wiedzy wyewoluowała z filozofii i jest sumą interdyscyplinarnych dociekań czy rozważań. Religia w takim ujęciu traktowana jest jako część życia społecznego, a nie fenomen  transcendentnego pochodzenia, nadziemskim zjawiskiem czy emanacją boskiej woli. Uczestnicząc niedawno w takim spotkaniu moje mniemanie na ten temat uległo jednak kolejny raz – w Polsce ponoć to standard – zachwianiu. Kilkanaście osób, które ukończyły ponad 35 lat temu Uniwersytet Wrocławski, a mieszkają we Wrocławiu (i okolicach), regularnie spotyka się raz na kwartał. Większość moich koleżanek uczestniczących w tych spotkaniach to nauczycielki (czynne albo emerytowane). Podczas dyskusji i lekko żartobliwej wymiany zdań na wymienione wyżej tematy część z nich poczuła się obrażona. I dała temu w ostrej formie wyraz – ich „uczucia religijne” zostały silnie dotknięte. Podczas dyskusji zadałem pytanie jednej z urażonych, o co w zasadzie chodzi, dlaczego nasze  ateistyczne i agnostyczne poglądy, krytyka z pozycji nauki  i  wiedzy empirycznej  religii,  są  ich  zdaniem niedopuszczalne i obrażają  ich „uczucia religijne”. Przecież jest  demokracja, mamy wolność sumienia, wolność słowa. Na to dictum owa osoba – zresztą bardzo spolegliwa i niezacietrzewiona, zdystansowana i ciepła (tak ją do tej pory odbierałem przez lata znajomości) – wyrażając  zapewne mniemanie owych urażonych koleżanek  in gremio (mogę zapewnić, że powiedziała to w dobrej wierze) stwierdziła z pełnym przekonaniem, iż „kochamy was, chcemy abyście się nawrócili i abyśmy mogli się z wami spotkać na tamtym świecie”. Tę frazę wypowiadała zupełnie poważnie i z poczuciem troski o moje sumienie, mój byt, moją egzystencję (dziś i po śmierci). Czyli nawet w takich relacjach między ludzkich, w takich płaszczyznach jest gdzieś w umysłach wielu katolików polskich zakodowana misja ich wiary wobec Innego oraz kategoryzacja świata i ludzi na My – Oni. I jak patrzę na prezentowaną  sytuację, środowiska małego, znanego sobie od dekad, środowiska ludzi bądź co bądź doświadczonych, wykształconych i inteligentnych (wielu z nas brało udział przez lata w edukacji kolejnych pokoleń Polaków jako pedagodzy) muszę stwierdzić, iż prawdziwa dyferencjacja Polaków, umysłów ludzi nad Wisłą, Odrą i Bugiem leży właśnie w tej sferze. I jest ona gigantyczna. I rodzi się jeszcze jeden dylemat – jeśli tak do tych zagadnień podchodzą środowiska bądź co bądź elitarne, to co wymagać od gminu ? Bo sądzę, iż opisany przypadek nie jest jednostkowo odosobnionym. Uzasadnienie Sądu w sprawie krzyża / krucyfiksu  w  Sejmie ma wiele wspólnego z zaprezentowaną, osobistą poniekąd, sytuacją zaistniałą w moim mini-środowisku. Otóż ów symbol religijny jest nie tyle kulturowym „zakotwiczeniem w zwyczaju”, lecz rytem związanym z nawróceniem, z indoktrynacją, ze specyficzną (bo mentalną) próbą zniewolenia.  Ów symbol religijny – przede wszystkim krucyfiks – przez swą jednoznaczną wymowę i związek z określoną doktryną kilku chrześcijańskich denominacji (zwłaszcza katolicyzmu) zaświadcza o panowaniu i obowiązku nawrócenia. Zwłaszcza kiedy widzimy go w urzędach państwowych lub samorządowych. Czy to jest zgodne z  zasadami demokratycznego państwa prawa ? Chęć nawrócenia wiąże się zaś zawsze z hierarchizacją i kategoryzacją ludzi, zbiorowości, społeczeństw – ci, których mamy nawrócić (albo, którzy nawrócić się mają) są a priori gorsi, bo Inni. Jak to pogodzić z wolnością sumienia i wyznania, z państwem prawa i równością wszystkich obywateli wobec demokratycznego porządku ? Sędzina wydając taki wyrok poniekąd umyła ręce – zostawiając ów problem politykom (z czym wiąże się upokarzające część społeczeństwa status quo) – polskiego wymiaru sprawiedliwości wobec tych trudnych i poważnych, jurydycznych decyzji. Ja osobiście – w konfrontacji z mniemaniami „obrażonych uczuć  religijnych” moich koleżanek i decyzją Sądu – w owym symbolu wszechobecnym w Urzędach Państwa Polskiego i potrzebie „nawrócenia”  widzę nie tyle miłość i szacunek do godności osoby ludzkiej (o czym nauka Kościoła katolickiego tak wiele mówi),  ale  triumfalizm, imperializm i rządzę panowania, potrzebę zniewolenia Innego. Czyli mnie także. Potwierdzenie prawdziwości  i słuszności swojego, różnego od mojego choć tak samo ważnego i zgodnego z porządkiem prawnym, JA (indywidualnego i  zbiorowego). To wymiar religijnego patriarchalizmu, a „patriarchalizm to najgorszy rodzaj niewoli jaki człowiek gotuje drugiemu człowiekowi” (Isiah Berlin). Na zakończenie warto w kontekście toczonych tu rozważań przytoczyć trzy, pozornie tylko różniące się wypowiedzi. Otóż Tadeusz Bartoś (Jan Paweł II – analiza krytyczna, Warszawa 2008), jak również Anna Pokorska i Tomasz Węcławski (Kolonizacja cudzego świata [w]: Tygodnik Powszechny z dn. 4.11.2007), taką sytuację uważają za źródło „przemocy symbolicznej”, niosące w sobie próbę redukcji wyobrażeń i sądów drugiego człowieka – o odmiennym światopoglądzie – do własnego „horyzontu poznawczego”.  Zaś dla księdza Adama Bonieckiego obecność w Sejmie krzyża, jeśli komuś przeszkadza i kogoś obraża, jest w takim wypadku nie możliwą do utrzymania.