ROZBIORY cz. 9 Bóg wojny (1801-1813) Theatrum Illuminatum

IX odcinek naszej epopei o historii Polski „Rozbiory” opowiada o polskich perypetiach z Napoleonem. Zapraszamy do oglądania! Używamy w większości autentycznych strojów wojskowych z początków XIX w.

W SCENIE 1 widzimy jak Napoleon dyktuje reformy sekretarzowi.  Po przejęciu władzy dyktatorskiej we Francji, Napoleon Bonaparte działał bardzo energicznie. Przede wszystkim, starając się o uzyskanie poparcia arystokracji, ogłosił amnestię dla rojalistycznych emigrantów. Mogli oni wracać do kraju, ale zarekwirowanych w trakcie rewolucji majątków im nie zwrócono. Podobnie, normując stosunki z Kościołem katolickim przez zawarcie w 1801 roku nowego konkordatu. Napoleon zastrzegł w nim nienaruszalność dokonanych rekwizycji i sprzedaży dóbr kościelnych. Poza tym, konkordat był korzystny dla Kościoła: ustalał pensje dla biskupów, wprowadzał naukę religii do szkół państwowych, ułatwiał budowę nowych kościołów, szkół kościelnych itp.

Inne przed-cesarskie reformy Napoleona to zreformowanie urzędów skarbowych i wprowadzenie podatków pośrednich od soli, tytoniu i alkoholi przyczyniło się do szybkiej poprawy finansów państwa, co umożliwiło np. wypłatę rent. Poważnym wsparciem dla skarbu państwa była sprzedaż w 1803 roku Stanom Zjednoczonym za 15 milionów dolarów terytorium Luizjany (Zakup Luizjany), w środkowej części Ameryki Północnej. Napoleon wiedział, że i tak nie zdołałby utrzymać tych rozległych terenów, a zarazem chciał skoncentrować armię na arenie europejskiej. Była to największa w dziejach sprzedaż nieruchomości, dzięki której Stany Zjednoczone powiększyły swe terytorium o przeszło dwa miliony kilometrów kwadratowych. W scenie Napoleon stwierdza, że będzie jeszcze trzeba wprowadzić jednolity kodeks prawny dla ziem francuskich i podbitych, a potem będzie wielka wojna i wreszcie się wyżyje. Mówi tez o tym jak zamierza zmusić do wojny Prusy, z którymi teraz graniczył od strony Renu.

SCENA 2 W 1802 z powodu niezałatwionych spraw związanych z sukcesją po Stanisławie Auguście, książę Józef Poniatowski przebywał przez kilka miesięcy w Berlinie, gdzie wynegocjował pewne zmiany dla poprawienia sytuacji w Warszawie i nawiązał pełne kurtuazji stosunki z pruską parą królewską.  Fryderyk Wilhelm III i królowa Luiza potraktowali go łaskawie.

SCENA 3 dzięki pieniądzom od Prusaków, Poniatowski żył w Warszawie jak udzielny książę. Impreza goniła imprezę.

SCENA 4 W grudniu 1804 roku miała miejsce koronacja Napoleona. Napoleon popędza papieża, bo koronacja dlań ciągnie się o wiele za długo.   Napoleon wyraził zgodę aby Pius VII namaścił i pobłogosławił go. Natomiast koronę wziął z rąk papieża i sam ją sobie włożył na głowę, co miało oznaczać że sam sobie zawdzięcza zdobycie najwyższej władzy i koronuje się na cesarza. Wcześniej koronował Józefinę na cesarzową, redukując takim postępowaniem w kulminacyjnym punkcie uroczystości rolę papieża do roli widza. Potem 26 maja 1805 roku w katedrze w Mediolanie będzie koronował się na króla Włoch.

SCENA 5 dobra ale archaicznie zorganizowana armia pruska przegrywa 14 stycznia 1806roku pod Jeną-Auserstendt.   

SCENA 6 Fryderyk Wilhelm III przynosi złe wieści prawdziwej władczyni Prus jak mówili złośliwi, czyli królowej Luizie.

SCENA 7  Józef Poniatowski, wciąż lojalny sługa Prus zostaje szefem milicji do obrony Warszawy przeciwko Napoleonowi. Wiadomo jednak, ze entuzjazm Polaków dla Bonapartego jest tak wielki, że żadnej brony nie będzie.

SCENA 8 Dnia 11 grudnia 1806 roku w Sali Redutowej Hotelu Saskiego w Poznaniu cesarz Napoleon Bonaparte podpisał traktat pokojowy między Francją a Saksonią.

SCENA 9 Jeszcze 27 listopada 1806 wojska francuskie zajęły Warszawę, opuszczoną przez Prusaków.

SCENA 10 Dnia 19 grudnia – Napoleon Bonaparte przybył do Warszawy. Spotkał księcia Józefa. Po wejściu wojsk J. Murata do Warszawy, zaistniała kwestia, kto ma przewodzić polskim żołnierzom w nowym przymierzu z Francją. Dawni powstańcy i legioniści chcieli aby armią polską dowodził Jan Henryk Dąbrowski, ale Napoleona przekonano, że zasłużony generał nie posiadał odpowiednich kontaktów i powiązań wśród wpływowych kręgów w kraju. Po dłuższych pertraktacjach z Muratem (z którym zresztą szybko się zaprzyjaźnił) i perswazji Józefa Wybickiego, Poniatowski zdecydował się wystąpić po stronie Napoleona i przyjąć na siebie odpowiedzialność za nowo powstające wojsko. 7 grudnia Murat obwieścił go „naczelnikiem siły zbrojnej”

SCENA 11 Dnia 23/24 grudnia 1806 roku nastąpiło zwycięstwo wojsk francuskich nad rosyjskimi w bitwie pod Czarnowem. Potem zaś – 7–8 lutego 1807 r. pod Pruską Iławą (niem. Preußisch Eylau, dzisiejszy Bagrationowsk w obwodzie kaliningradzkim w Rosji) nad połączonymi armiami Rosji i Prus pod dowództwem generała Bennigsena. Po jej zakończeniu żołnierze francuscy nie krzyczeli, jak to normalnie mieli w zwyczaju, "Vive l'Empereur" (Niech żyje Cesarz), lecz "Vive la Paix" (Niech żyje Pokój).

SCENA 12 W dniach 18/19 lutego 1807 roku około 1200 powstańców z Wielkopolski i Mazowsza oraz 500 żołnierzy regularnej armii pod wodzą generała Michała Sokolnickiego zaatakowało w nocy Słupsk, w celu zdławienia organizowanej tam pruskiej partyzantki. W walkach w mieście zginęło około 200 Polaków i 50 Prusaków. 19 lutego – na Starym Rynku w Bydgoszczy uroczyście odczytano dekret Napoleona Bonaparte o utworzeniu Księstwa Warszawskiego.

SCENA 13 Poniatowski został ministrem wojny 7 października 1807 roku, ale nie ufający mu jeszcze w pełni Napoleon pozostawił komendę militarną w rękach Davouta, który w przeciwieństwie do Murata zupełnie do Poniatowskiego nie był przekonany.

SCENA 14 W listopadzie 1807 roku przybywa do Warszawy  saski król  Fryderyk August, który zgodnie z konstytucją 3 maja miał prawo do każdego odrodzonego państwa polskiego. Fryderyk August robił wiele dla odbudowania Saksonii. Cechował go szczególnego rodzaju konserwatyzm. Przejawiał się nie tylko w zamiłowaniu do strojów sprzed ponad pół wieku, które musieli nosić dworzanie, ale i w przestrzeganiu etykiety. Jako książę warszawski zabiegał o ulżenie ciężkim obowiązkom nakładanym bez litości na ograbiane przez obce wojska Księstwo^. Wyjednał na przykład u Napoleona uwolnienie Księstwa od spłaty części wierzytelności wynoszących ok. 21 milionów franków (tzw. sumy bajońskie). Podczas swych wizyt nad Wisłą wykazał sporo umiejętności politycznych. Na inaugurację pierwszego sejmu wystąpił w polskim mundurze i z polskimi odznaczeniami. W mowie na otwarcie obrad nawiązał do panowania swoich przodków i tego, że niedawno (w 1791 roku) jemu samemu proponowano tron. Uznał te zdarzenia za dowód ciągłości władzy, a ponieważ przemawiał po polsku – zyskał aplauz i życzliwe przyjęcie ze strony uczestników uroczystości.

SCENA 15 Pierwszy traktat podpisany został 7 lipca 1807 roku przez cesarza Napoleona Bonaparte z carem Aleksandrem I. Do jego postanowień należało: uznanie przez Rosję Księstwa Warszawskiego, Wolnego Miasta Gdańsk i francuskich zdobyczy w Prusach. Imperium rosyjskie przystąpiło do blokady kontynentalnej skierowanej przeciwko Wielkiej Brytanii. Cesarz Aleksander I Romanow uznał królewskie tytuły braci Napoleona. Napoleon zgadzał się na aneksję przez Rosję departamentu białostockiego, który miał być jej przekazany przez Prusy jako obwód białostocki. Rozmowy między Napoleonem a Aleksandrem prowadzono na tratwie zacumowanej pośrodku nurtu Niemna, tak by żaden z władców nie musiał przybywać do drugiego. Dwa dni potem Napoleon zawarł również w Tylży pokój z Prusami.

SCENA 16 Dnia 17 marca roku 1809 król pruski Fryderyk Wilhelm III nakazał na wszleki wypadek przetopić polskie insygnia koronacyjne.

SCENA 17  21 marca  1908 roku książę Józef Poniatowski został naczelnym wodzem wojsk polskich Księstwa Warszawskiego.  Wreszcie – cieszy się Poniatowski.

SCENA 18  Dnia 25 kwietnia 1809 odezwa wojenna Fryderyka Augusta III:

„…Austrya wypowiedziała woynę Nayiaśniejszemu Cesarzowi Francuzów Królowi Włoskiemu, pod czczym pozorem zasłonienia się od naiazdu. Woysko iey  wkroczyło w Xięstwo Warszawskie. Dowódzca iego rozrzucił ogłoszenie obraźliwe dla Naszego Wielkiego Sprzymierzeńca, Waszego Wskrzesiciela, dążące nadwątlić waszą wierność, i zagrażające wam nowym jarzmem. Lecz próżnym będzie ten odrażający zamiar. Polacy! Wielki NAPOLEON zwrócił Nas do praw słusznie nabytych przez powszechne Narodu życzenia. Od Niego powzieliście wszystko: wasze jestestwo, Konstytucyą i prawa. Nigdy ten potężny Monarcha dzieła swego nieodstąpi, które z upodobaniem ukształciwszy, zawarował ie  z potężnym Swoim Sprzymierzeńcem. Bierzcie się tedy do broni zemścić się napaści Waszego Wskrzesiciela, Króla was kochającego i waszych swobód. Pośpieszajcie na obronę waszych siedlisk. Już Bohatyr  niezwyciężony na czele woysk swoich nowe im gotuie  tryumfy, a waszego najazdu pomstę. Wkrótce najezdne woyska pierzchaiące  uyrzycie. Skutek odwagi i ofiar waszych stanie się niezawodny, sława wasza nieśmiertelna, pomyślność tym więcey ustalona.

SCENA 19 SCENA wojna polsko-austriacka Austriacy zajęli Warszawę, ale zostali zaatakowani z tylu

SCENA 20 tereny opanowane przez działania Piotra Strzyżewskiego w rejonie Lwowa i Tarnopola, zarządzane przez tworzącą się administrację polską, Napoleon Bonaparte 14 października 1809 w traktacie pokojowym w Schönbrunn, kończącym wojnę z Austrią, przekazał te tereny Rosji, ufając w przyjaźń z carem Aleksandrem. Wobec radości z wygranej wojny obronnej i powiększenia Księstwa nie rozbudziło to, tak jak po pokoju w Tylży (w roku 1807; kiedy to Białystok przekazano Rosji, natomiast Pomorze i Warmię pozostawiono Prusom, ponadto wyodrębniając Gdańsk w wolne miasto), negatywnych nastrojów wśród Polaków.

SCENA W W roku 1812 Stanisław Kostka Potocki i jego rada ministrów   dostaje pełnię władzy od króla saskiego.

SCENA 21 i 22 Napoleon atakuje Rosję/oburzenie cara

SCENA 23 zajecie Moskwy. Warto tu nadmienić, że podczas kampanii 1812 w drodze na Moskwę ksiaze jozef poniatowski  walczył w awangardzie i odznaczył się wielokrotnie: pod Smoleńskiem 17 sierpnia, Borodino 7 września, Czyrykowem 29 września, Winkowem. Po Borodino przyszłość kampanii widział czarno i doradzał wstrzymanie dalszej ofensywy.

SCENA 24 marznący Napoleon przyznaje, że atak  na Rosję to był kiepski pomysł.

SCENA 25 Po katastrofie armii napoleońskiej Poniatowski podjął od razu pracę nad odtworzeniem wojska polskiego. W 1813 r. przeciwstawił się naleganiom rządu i opinii polskiej, skłaniającej się do ugody z Aleksandrem I. Sam też nie przyjął oferty Aleksandra dotyczącej amnestii i współpracy. Częściowo uformowaną armię wyprowadził z Warszawy 5 lutego, unikając posuwających się na zachód wojsk rosyjskich, z czasem docierając do Krakowa.

SCENA 26 Bitwa rozstrzygająca – LIPSK   19 października 1813 roku. Książę Poniatowski wykonywał swój ostatni rozkaz – osłonę odwrotu armii francuskiej. Mając za sobą przedwcześnie wysadzony most na Elsterze, znowu ciężko raniony, rzucił się z koniem do wezbranej rzeki i został omyłkowo ostrzelany przez Francuzów stojących na drugim brzeg. Tam zginął, prawdopodobnie zastrzelony przez sojuszników (co francuscy historycy potwierdzili dopiero w roku 2005). Na ostatnich etapach przed śmiercią byli z nim Kicki, mały oddział Krakusów pod kpt. Puzyną, polski artylerzysta płk. Jakub Redel i Francuz kpt. Hipolit Blechamps, który jeszcze wskoczył do rzeki, żeby Poniatowskiego ratować i przypłacił to życiem.

SCENY 27/28 radość króla Prus i cara z wyniku bitwy pod Liskiem.

c.d.n.