Księstwo Parmy i Piacenzy 300 lat temu

W XVIII wieku Parmą, a właściwie całym Księstwem Parmy i Piacenzy rządzili przedstawiciele dynastii Farnese a potem Burbonowie. W roku 1545 Parma została własnością papiestwa, lecz w tym roku Paweł III, papież z rodu Farnese połączył Parmę i Piacenza i podniósł do rangi księstwa, a następnie przekazał swojemu nieślubnemu synowi – Piotrowi Ludwikowi Farnese. Potomkowie Piotra Ludwika rządzili Parmą do 1731, kiedy zmarł ostatni męski potomek rodu Farnese – Antonio (1679-1731). Francesco Farnese rządził Księstwem od 1694 do 1727, który wprowadził swe państwo do wielkiej polityki. Chciał utrzymać neutralność w czasie wojny sukcesyjnej hiszpańskiej (1701-1714). Głównodowodzący austriackimi wojskami, ks. Eugeniusz Sabaudzki zajął część jego terytoriów, lecz cesarz zareagował na skargi obietnicą rekompensaty po wojnie[1]. Jednak w 1711 cesarz Józef II niepomny obietnic swego poprzednika ojca, podpisując konkordat z papiestwem, uznał Parmę swym lennem[2]. Z pomocą hiszpańskiego ministra pochodzenia włoskiego, Giulio Alberoniego, Francesco ożenił swą pasierbicę Elisabettę z królem Hiszpanii Filipem V  w 1714 roku[3]. Francesco chciał by najstarszy syn Elżbiety Don Carlos odziedziczył jego państwo, dlatego namawiał swego brata i spadkobiercę Antonio, by nie żenił się i nie płodził dziedzica, ten choć ożenił się, syna faktycznie nie miał i zmarł bezdzietnie w 1731 roku.
W 1717 roku Francesco Farnese wspierał Wenecję przeciw Turkom dowodząc tzw. Reggimento Costantiniano w Dalmacji, którego żołnierze wyróżnili  się w  boju. Francesco był władcą rozsądnym i oswieconym. Wszystkimi sposobami szukał oszczędności w wydatkach dworu, starał się o to by rozłożenie obciążeń podatkowych było bardziej sprawiedliwie. Wbudował hydrauliczny mechanizm    do obrony miasta przed erozją, sprzyjał rozwojowi uniwersytetu parmeńskiego i kolegium nobilów, zachęcał do    studiowania prawa publicznego, historii, języków i geografii.   Byli pod jego opieką    artyści, pisarze, muzycy i dramaturgów. W 1712 roku rozpoczął remont twierdzy Colorno, ukończony w 1730 roku.
Antonio Farnese (1679-1731) rządził od lutego roku 1727. W wieku 18 lat był na grand tour po Europie (wyjechał w grudniu 1697 r.). Antonio wspierał przemysł i rolnictwo, zwł. pszczelarstwo i manufaktury jedwabiu. Przywrócił targi handlowe, a w roku 1729, po 40 latach, przywrócono stosowanie masek karnawałowych w Parmie. Antonio lubił zabawę i był bardziej rozrzutny niż ojciec.

Il. 1. Widok Parmy na osiemnastowiecznym, sztychu, źródło:   http://www.navecorsara.it/wp/2010/11/03/sprofonda-nei-debiti-la-grandeur-di-parma/
W 1731 księstwo Parmy i Piacenzy trafiło do rąk królów Hiszpanii[4] z dynastii Burbonów. Elżbieta Farnese była żoną króla Filipa V. Pod nowymi rządami miasto straciło znaczenie, w 1734 cała kolekcję dzieł sztuki z pałaców książęcych z Parmy, przewieziono do Neapolu.  W latach 1731-1735 Parmą rządził Karol I, ten sam, co od 1759 roku będzie Karolem III królem Hiszpanii. Karol wymienił Parmę z Habsburgami na Sycylię. W latach 1735-1748 tytuł władców Parmy mieli władcy Austrii. Po pokoju w Akwizgranie w 1748 roku, Parma znalazła się w strefie wpływów Francji.
Od 1748 do 1765 roku księciem Parmy był  Filip I  (1720-1765), czwarty syn Filipa V Burbona, króla Hiszpanii, i Elżbiety Farnese, księżniczki Parmy, młodszy brat Karola I. Wychował się w Madrycie, jako młodzieńca bardziej interesowała go muzyka i sztuka niż polityka. Filip był oświeconym władcą, dbał o edukację i filozofię, przyciągał osobistości epoki jak np. Étienne Bonnot de Condillac.
W 1752 roku powstała Akademia Parmeńska – l’Accademia di Parma, od 1757 jej dyrektorem był francuski architekt Ennemond Alexandre Petitot, a jej członkami neoklasycystyczni mediolańscy twórcy tacy jak: Simone Cantoni, Giocondo Albertolli, etc[5].
W XVIII w Księstwie Parmy-Piacenzy rolnictwo stało na dość wysokim poziomie. Większość ziemi jak niemal wszędzie w Italii należała do szlachty i kleru. Chłopi ziemię dzierżawili. Miasta miały charakter ośrodków rezydencjalnych lub miejsc handlu płodami rolnymi, dlatego były niewielkie. W początkach XVIII wieku Parma miała niecałe 20.000 mieszkańców, a było to największe miasto księstwa[6].
Premier Guillaume Du Tillot zmodernizował księstwo, ale narobił sobie przy tym wielu wrogów. Stworzył podstawy pod nowoczesny przemysł i walczył z feudalnymi przywilejami Kościoła. W tym czasie powstały biblioteki, muzea, galerie i ogród botaniczny oraz Królewska Szkoła Malarska pod kierunkiem Giambattista Bodoni. Z parmeńskim oświeceniem wiąże się przede wszystkim nazwisko ministra Leona Guillaume Du Tillot (1711-1774), Francuza z pochodzenia.  Tillot synem pazia na dworze Ludwika XIV, studiował w College des Quatre Nations   w Paryżu. Po ukończeniu studiów, został w 1749 zatrudniony przez Filipa I, księcia Parmy. W styczniu 1749 przybył do Księstwa. Polecające listy dał mu sam Ludwik XV. Filip początkowo był tylko doradcą (consigliere) Filipa, lecz 26 stycznia 1749 roku został mianowany Intendente generale della Casa Reale (Intendentem Generalnym Domu Królewskiego). Zajmował się pieniężną strona organizacji rozrywek królewskich, świąt, przedstawień teatralnych i organizowaniem budowy pałaców, ogrodów i budynków państwowych. Du Tillot, protegowany ministra francuskiego księcia de Choiseul, wprowadził francuską muzykę do Parmy. W 1757 wystawił operę Jean-Philippe Rameau. Wpływy francuskie w Parmie były istotnie wielkie. Duża ilość mieszkańców (Francuzi za czasów du Tillota stanowili 1/10 z ok. 40.000 mieszkańców Parmy), była abonentami Encyklopedii Diderota i d’Alemberta.
W 1759 władca Parmy uczynił du Tillota swym primo ministro. Minister starał się ograniczyć wpływy feudałów, Kościoła i opodatkować ich przedstawicieli, a także zreformować państwo w duchu Oświecenia. Otaczali go liberalni intelektualiści i artyści (Étienne de Condillac[7], Paciaudi, Giovanni Bodoni, Jean-Baptiste Boudard). zaproszonym przez niego był też Ennemond Alexandre Petitot. W roku 1756 do Parmy przybył na jego zaproszenie francuski szlachcic Guillaume Rouby de Cals. Razem z du Tillotem wdrażał on oświeceniowe reformy. Zlikwidowana została (w praktyce) inkwizycja. Przekształcono państwowy periodyk Gazzetta di Parma, istniejący od roku 1735 w oświeceniową gazetę , a wszechnica Università degli Studi di Parma została zreformowana w kierunku liberalno-deistycznym. Du Tillot zakładał liczne manufaktury i, jak podaje historyk Jeremy Black, próbował wzmocnić kopalnictwo. Tillot podporządkował państwu dobra martwej ręki, skonfiskował wiele dóbr nabożnych fundacji pieniężnych polepszając uposażenie proboszczów, zakazał apelacji do trybunałów kościelnych poza granicami Księstwa i zniósł inkwizycję papieską w Parmie. W roku 1767 zlikwidował zakon jezuitów w Księstwie. W 1767-1769 toczyła się z tego powodu wojna państw burbońskich (Księstwo, Neapol-Sycylia, Francja i Hiszpania) przeciw papieżowi Klemensowi XIII, który zmarł w 1769 roku. Zwalczał jezuitów popierając jansenistów, i korzystając z ich poparcia. Tillot wprowadził też w Parmie wolność handlu wewnętrznego[8].
Filip I Parmeński zmarł niespodziewanie w 1765, w Alesandrii, podczas podróży do Hiszpanii, w której towarzyszył swojej córce – Marii Ludwice. Maria Ludwika jechała do Hiszpanii, aby poślubić infanta Karola Burbona.
W roku 1764 du Tillot został markizem di Felino i otrzymał posiadłości di Fellino i San Michele in Tiorre. Jego starania by Jezuici opuścili Parmę, a władza kościelna została podporządkowana świeckiej sprowadziły gniew Państwa Kościelnego, pod którym ugiął się Ferdynand I, nowy władca Parmy, jedyny syn Filipa I, rządzący od roku 1765 (do 1802), tym bardziej, że dewotów wsparła jego świeżo przybyła do Parmy żona Maria Amelia Habsburg. 19 listopada roku 1771 du Tillot uciekł do Hiszpanii. Zmarł w Paryżu w 1774 roku.
Staraniem Filipa I, Tillota i Ferdynanda Parma stała się centrum życia muzycznego. W 1756  do Parmy powrócił Giacomo Mangot, muzyk kształcony we Francji, który wywarł wielki wpływ na kulturę muzyczną miasta. W 1757 roku Mangot był już direttore del Concerto ducale da camera. Magnot był szwagrem J.Ph. Rameau, wiodącego kompozytora francuskiego XVIII wieku i wprowadził jego utwory do Parmy. W dniach 17-18 marca 1770 roku odwiedził Parmę Wolfgang Amadeus Mozart  wraz z ocjem Leopoldem. Rzem byli na obiedzie u Lucrezii Agujari (1741-1783), sopranistce o pseudonimie: „La Bastardella”.

Il. 2. Parmeńscy arystokraci słuchajacy koncertu – Parma, Museo Glauco Lombardi, źródło: http://biblioteche2.comune.parma.it/BibParma/iperloc/musica/700/700fr8.html
21 czerwca 1769 19-letni Ferdynand I poprosił o rękę 23-letniej Marii Amalii, z powodu bliskiego pokrewieństwa papież dał parze dyspensę. 27 czerwca 1769 w Wiedniu odbył się ślub pary per procura. 1 lipca 1769 Maria Amelia opuściła Austrię i 16 lipca przybyła do Mantui razem ze swoim bratem Józefem II. Ferdynandowi towarzyszyli książę Sforza Cesarini i książę Grillo. 19 lipca 1769 w pałacu książęcym w Colorno, ceremonię ślubną powtórzono. Potem rozpoczęły się spektakle i festiwal. 24 lipca para książęca przybyła do Parmy. Od 1759 Parmą zarządzała tak naprawdę Francja poprzez Guillaume Du Tillota. Maria Amelia przywiozła ze sobą wpływy austriackie, które zastąpiły dotychczasowe francuskie i hiszpańskie. Maria Amelia otwarcie krytykowała premiera i miała skłonności do dominacji; udało jej się podporządkować sobie męża. W 1801 na mocy układu z Aranjuez, Ferdynand musiał przekazać swoje księstwo jako rekompensatę Francji. Jego starszy syn – Ludwik otrzymał w zamian ziemie Wielkiego Księstwa Toskanii, które nazwano Królestwem Etrurii.