Moniuszko spotyka Mickiewicza (recenzja CD)

Dziady Mickiewicza to jedna z najbardziej ikonicznych lektur. Przypuszczam, że wielu uczniów ceni sobie w niej zwłaszcza niesamowitą scenę ludowych guseł, wywoływania Dziadów. Podobnie było ze Stanisławem Moniuszką, który wybrał tą część Dziadów na kanwę swojej „kantaty, scen lirycznych” i nazwał ją Widmami.

Realizację Widm mieliśmy okazję podziwiać na ostatniej Wratislavii Cantans. Największą atrakcją tego spektaklu było oddanie brzmienia muzyki polskiego romantyzmu za sprawą Wrocławskiej Orkiestry Barokowej pod niezawodną batutą Andrzeja Kosendiaka. Muzyka Moniuszki jest jedyna w swoim rodzaju. Najsilniejszy wpływ na nią miał wczesny francuski romantyzm, jednocześnie zaś ma ona rys indywidualny i narodowy. Moniuszko, żyjący w samym sercu muzycznego romantyzmu, w latach 1819 – 1872 nie był tak zaangażowanym strukturalistą, przełamującym zastane zasady języka muzycznego, jak współcześni mu kompozytorzy niemieccy. Możemy u niego, podobnie jak w romantyzmie francuskim, usłyszeć liczne jeszcze echa klasycyzmu, dzielenie przebiegów dźwiękowych na falujące faktury, swoisty umiar i równowagę. Jednocześnie te nieco konserwatywne podejście do języka muzycznego służy barwności, ilustracyjności, oddawaniu scen i nastrojów jak u Berlioza i mniej znanych, współczesnych mu twórców. Aby te wszystkie cechy Moniuszkowskie zagrały na płycie i na koncercie bardzo pożyteczne jest sięgnięcie po historyczne instrumenty, gdyż konkretna, związana z konkretnymi instrumentami kolorystyka jest tu ważniejsza od muzycznych struktur i przetworzeń jak ma to miejsce w dziełach Wagnera czy – wcześniej – Schumanna.

Moniuszko wybrał formę kantaty z uwagi na szerokie możliwości dla wyobraźni. W kantacie, jego zdaniem, można się natychmiast przenieść w miejscu i w czasie, nie trzeba śledzić krok po kroku fabuły. Opery były dla Moniuszki bardziej krępujące jeśli chodzi o swobodę powiązania muzyki z literackością. Do tego ówczesna Polska, a zwłaszcza Wilno, gdzie przez długi czas Moniuszko działał, były sprowadzone przez zaborcę do rangi prowincji, gdzie ciężko było wystawiać i tworzyć nowe opery. Owa „łatwość kantaty”, o jakiej pisywał Moniuszko, to efekt romantyzmu. W baroku było chyba odwrotnie – wiele oper to de facto oniryczny szał wyobraźni (choćby dzieła Rameau), zaś to kantaty są mocniej związane z logiką czasu i miejsca.

Widma wykonane przez Wrocławian przenoszą nas zatem w podróż do krainy Mickiewicza i polskiego romantyzmu. To świat niemal egzotyczny, kreujący w słuchaczu świeże emocje i odczucia. Bardzo bym chciał, aby na lekcjach języka polskiego dzięki tej świetnej płycie NFM Mickiewicz stał się mocniej związany z jego muzyczną, Moniuszkowską interpretacją…

Mało która kantata może się obyć bez chóru, na płycie mamy świetny Chór NFM, choć ciężar tworzenia nastroju i narracji u Moniuszki bardziej spoczywa na orkiestrze i solistach. Mamy zatem Jarosława Bręka, który swym bas-barytonem kreuje charyzmatyczną postać Guślarza. Jego aktorskim alter ego jest Paweł Janyst, wypowiadający Mickiewiczowski kwestie w bardzo współczesnym stylu. Przypomniały mi się próby odtworzenia dawnej sztuki retoryki na płytach Alphy, bo przecież ludzie inaczej mówili w sposób oficjalny czy aktorski sto czy dwieście lat temu, inaczej czynią to teraz. Guślarz – aktor jest dobry, ale na wskroś współczesny. To styl narracji znany ze współczesnych filmów, co oczywiście przybliża Widma wielu słuchaczom.

Oprócz tego rolę Dziewczyny śpiewa znakomicie Aleksandra Kubas – Kruk i nie tak już filmowo – współcześnie mówi ją aktorka Beata Passini. Jerzy Butryn wciela się w Widmo, zaś Dominik Kujawa w Kruka. Wielkie brawa należą się chłopcom śpiewającym Aniołki – Antoniemu i Mikołajowi Szuszkiewiczowiczom.

Płyta jest pięknie wydana, oraz  obdarzona licznymi i obszernymi analizami Widm.  Jest oczywiście libretto. Mam nadzieję, że znajdzie się ona w domu każdego polskiego (i nie tylko) melomana, bo dzięki pracy muzyków i aktorów przenosimy się w samo serce polskiego romantyzmu, który był jedną z najszczęśliwszych artystycznie epok dla naszej kultury.