Znaczenie i sens egzystencji

Inspiracją do napisania tego eseju był światowy bestseller pod tytułem “Man’s Search For Meaning”. Autorem jest austriacki psychiatra Victor Frankl (1905-1997). Książka składa się z dwóch części. W pierwszej części Frankl opisuje swoje doświadczenia i obserwacje związane z pobytem, jako więzień, w obozach koncentracyjnych Auschwitz i Dachau. Druga cześć jest poświęcona metodzie terapii zwanej logotherapy stosowanej dla pacjentów, którzy są apatyczni i maja chorobliwie słabą motywację kontynuowania życia. Frankl podkreśla, że opis logoterapii w tej książce to logoterapia w pigułce. Wobec tego ten esej jest pigułką pigułki. Książkę polecam każdemu, kto szuka sensu życia lub interesuje się tym problemem.

Nazwa

Nazwa metody pochodzi od greckiego słowa logos, którego angielskim odpowiednikiem jest „meaning” a polskim „znaczenie”. Człowiek niewidzący znaczenia w swojej egzystencji był potencjalnym pacjentem Frankla. Książka została przetłumaczona na 24 języki a Frankl otrzymał kilkanaście doktoratów honoris causa za stworzenie nowej dziedziny medycyny.

Jak ważne jest znaczenie egzystencji?

Sondaż dorosłych ludzi we Francji wykazał, że 89% Francuzów uważa znalezienie w życiu wartości i znaczenia za najważniejsze zadanie dla każdego człowieka. Natomiast 61 % uważa, że fundamentalne wartości powinna być tak silne, aby warto im wszystko poświecić. Sondaż opinii studentów przeprowadzony przez John Hopkins University pokazał, że tylko 16% uważa materialny status za najważniejszy, a 79% uważa ze najważniejszym jest znalezienie celu i znaczenia egzystencji. Wybór wartości znaczenia egzystencji jest duży. Ta ważną rolę w życiu może spełnić: zawodowa praca, dobro innych ludzi np. rodzina oraz głębokie zainteresowania.  Tu trzeba odróżnić przyjemność od zainteresowania. Na przykład oglądanie filmów jest przyjemne a studiowanie sztuki filmowej może stać się cennym zainteresowaniem. Turystyka jest przyjemnością a studiowanie różnych kultur podczas światowych wędrówek jest zainteresowaniem.

Egzystencjonalna pustka                            

Egzystencjonalna pustka jest częstym problemem w XXI wieku. Ludzie żyją samotnie lub w małych rodzinnych grupach i stracili poczucie tradycji dominującej egzystencję w poprzednich wiekach. Sondy w różnych państwach pokazały ze 25-60% studentów cierpi na życiową pustkę.

Głównym objawem pustki jest znudzenie. Jak już pisał filozof pesymizmu Schopenhauer(1788-1860) życie ludzkie waha się pomiędzy dwoma ekstremami – zmartwieniem i znudzeniem. Znanym w medycznych kołach zjawiskiem jest tak zwana niedzielna neurotyczna pustka po zajętym intensywną pracą tygodniu.  Innym problemem jest rosnąca automatyzacja dająca ludziom dużo wolnego czasu niemającego żadnego celu i przeznaczenia.

Logoterapia

Mistrz szachów nie może odpowiedzieć na pytanie, o to jaki jest najlepszy ogólny ruch szachowy.  Podobnie nie ma ogólnej odpowiedzi na pytanie, jakie jest znaczenie naszego życia. Odpowiedź zależy od indywidualnej sytuacji osoby. Terapeuta może pomóc w szukaniu sensu życia pacjenta razem z pacjentem biorąc pod uwagę jego wyksztalcenie, stan rodzinny, jego doświadczenie i obecny stan psychicznego zdrowia. Pacjent musi zrozumieć, że to on jest pytany i ma odpowiedzieć. Ta odpowiedz nie spadnie z nieba. W zrozumieniu tego faktu terapeuta moze pomóc.

Istota egzystencji

Naczelnym zadaniem terapii jest przekonanie pacjenta, że to on jest odpowiedzialny za znalezienie sensu jego egzystencji. Tu odpowiedzialność łączy się z poczuciem wolności. Dodatkowym pomocniczym elementem jest zrozumienie przez pacjenta faktu, że życie jest czasowo ograniczone i nie ma szansy na drugie powtórzenie i poprawienie błędów popełnionych w przeszłości. Prawdziwa rola logoterapeuty jest podobna do roli okulisty, który pomaga pacjentowi lepiej widzieć istniejący świat.

Podsumowanie

Książka Frankla kończy się rozdziałem zatytułowanym

Tragiczny Optymizm. Podstawą zawartości rozdziału był wykład Frankla na Trzecim Kongresie logoterapii na Uniwersytecie w Regensburg w 1983 roku.

Ludzka egzystencja jest tragiczna skutkiem Trójcy:

 1) cierpienie,

2) poczucie winy z różnych powodów,

3) nieuchronna śmierć.

Pomimo tego życie może być szczęśliwe. Szczęście nie może być celem. Jest ono ubocznym rezultatem sposobu życia. Człowiek, którego życiowym celem jest osobiste szczęście na ogol kończy życie rozczarowaniem i frustracją.  Jednym z ważnych czynników w utrzymaniu psychicznego zdrowia jest zatrudnienie, które nie tylko zapewnia pieniądze, ale dostarcza zainteresowanie i satysfakcję. Dlatego długi okres bezrobocia powoduje poważne depresje. Doświadczenia logoterapii wskazują, że psychiczną równowagę i zadowolenie z życia można osiągnąć przez znalezienie twórczego zainteresowania jakimś tematem lub skupienie się na pomocy innym ludziom, którzy tej pomocy potrzebują. Jest to szczególnie ważne w ekstremalnych warunkach życia np. w byłym Auschwitz. Będąc więźniem w Auschwitz Frankl pomagał innym przeżyć i równocześnie pracował nad teorią i zastosowaniem logoterapii.

Friedrich Wilhelm Nietzsche(1844-1900) zauważył, że człowiek, który wie, dlaczego żyje, potrafi poradzić sobie w każdych warunkach życia. Jean Paul Sartre(1905-1980) uważał, że znalezienie celu życia, który nazwał esencją, jest naczelnym zadaniem każdego człowieka. Wyraził to w znanym zdaniu “egzystencja poprzedza esencję”. Człowiek rodzi się bez celu, ale może go sam ustalić. Jedną ze znanych na świecie postaci cierpiących na depresje był Winston Churchill. Nazywał ja “black dog” czarny pies. Churchill miał bardzo silną motywację życia. Jego depresja miała podłoże fizyczne, a nie egzystencjalne.