Andora 300 lat temu

Księstewko Andory narodziło się dzięki wyprawom Karola Wielkiego przeciw arabskim okupantom Hiszpanii. Ponieważ feudałowie katalońscy spierali się o ten skrawek górskiej ziemi z francuskimi sąsiadami, od XIII wieku biskupi hiszpańskiego Urgel i francuscy hrabiowie Foix współrządzili Andorą. W 1607 roku prawa hrabiów Foix przeszły na królów Francji. W 1419 roku Andora uzyskała własny parlament zwany Radą Terytorialną . Vide: D. Kucała, Historia Andory, , w: J. Łaptos (red.), Historia małych krajów Europy: Andora. Liechtenstein. Luksemburg. Malta. Monako. San Marino, Ossolineum, Wrocław 2002, s. 34-41. O andorskim fiskalizmie od XV do XIX wieku, vide: http://clio-cr.clionautes.org/spip.php?article2063 (dostęp: 9. 07.2011 r.).

Il. 1. XVIII-wieczni Andorczycy, źródło: http://www.andorraantiga.com/documentacio.html# (dostęp: 9.07.2011 r.).

Andorczykom udało się zachować neutralność w wojnie sukcesyjnej hiszpańskiej, której jednym z rezultatów było zniesienie autonomii pokonanej pro-habsburskiej Katalonii. Dzięki neutralności Andora uniknęła aneksji do Francji. Hiszpania pod władzą nowej dynastii – Burbonów narzuciła Katalończykom nowy 10% podatek, i obowiązek nakładania ceł na produkty pochodzące z Andory, co zaszkodziło gospodarce tej ostatniej i szkodziło, aż do roku 1738, kiedy to Andorczycy uzyskali nowe zwolnienie z ceł na podstawie dokumentu zw.: Sentència Manutenció, w zamian przynajmniej 10 % andorskiej produkcji musiało znaleźć zbyt u Hiszpanów .

W 1758 roku doktor prawa z Ordino, Antoni Fiter i Rossell, z rodziny metalurgów, wydał: Manual Digest, w którym zawarł wszystkie tradycje, historie i legendy andorskie. Potem pojawiły się podobne dzieła, np.: Politar Andorrà pióra księdzaAntonia Puigta, który opracował dokumenty Rady Terytorialnej, wraz z ich prawną wykładnią i interpretacją. W oparciu o te ustawy Andora stawała się coraz bardziej praworządna. (La Principauté d’Andorre, Meritxell Mateu et François Luchaire, éd. Economica, 1999, s. 23-28.)

Przez cały wiek osiemnasty Andorczyków było ok. 4-5 tysięcy (jeszcze w 1901 roku było ich 8 tysięcy, dziś jest 65 tys.). Wielu z nich było hodowcami owiec i bydła oraz pastuchami. Andorczycy dzielili się na ludzi z wielkich rodzin: les feux (focs), których dzieci: (les heureus lub: les pubilles) dziedziczyli domy po rodzicach i na: , les maisonnées (lub: casalers), tj. tych, którzy musieli opuścić dom rodzinny by zarabiać na życie. W ciągu XVIII wieku Andora doświadczyła niewielkiej rewolucji przemysłowej, dzięki której casalers nie musieli już wyjeżdżać do Francji lub Hiszpanii za chlebem, lecz znajdowali zajęcia w miejscowych nowych kuźniach, chociaż zawsze większość robotników w kuźniach stanowili cudzoziemcy, gł. Francuzi.

Już w XVII wieku rodzina Areny-Plandolit dorobiła się na metalurgii. Nadwyżki żelaza eksportowano do katalońskiej prowincji Lérida. Z dokumentu parafialnego z 1771 podpisanego przez notariusza Thomasa Palmitjavila i Picart, znamy nazwiska rodzin tworzących metalurgiczną elitę księstewka (kuźnie w Ordino, Canilloi Enscamp należały do nich); Areny i Rosell, Rosell, Picart. Rody te miały porządne domy zbudowane często jeszcze w XVII wieku, większość mieszczan mieszkała jednak w domach z miejscowego kamienia, których piętra były wyższe od parteru, ponieważ na poddaszu przechowywano zapasy. Tym domy andorskie różniły się zdecydowanie od np. katalońskich. Domy te miały grube mury i charakterystyczne wąskie okna przypominające otwory strzelnicze