Grenlandia i Islandia w XVIII wieku

Założycielem osady Godthåb był Hans Nielsen Egede (1686-1758), duński, a właściwie norweski (w XVIII wieku Norwegia należała do Danii) misjonarz luterański. Pochodził z jednej z wysp norweskiego archipelagu Lofotów, gdzie słyszał o zielonym lądzie, na którym ongiś osiedlali się wikingowie. W maju 1721 roku poprosił króla Danii Fryderyka IV o pozwolenie na założenie kolonii i misji chrześcijańskiej na wyspie. Król zgodził się. 3 lipca tego roku Egede wylądował na wyspie. Nie znalazłszy żadnych wikińskich osadników, rozpoczął nawracać Inuitów czyli Eskimosów. W modlitwie: Ojcze nasz, fragment chleba naszego powszedniego przełożył na: daj nam naszą codzienną fokę. W 1724 roku Egede ochrzcił pierwsze grenlandzkie dziecko.

Il. 1. wąż morski opisany przez Egedego w 1734 roku, źródło: http://en.wikipedia.org/wiki/File:Hans_Egede_sea_serpent_1734.jpg (dostęp: 27.10.2010 r.)

W 1730 roku nowy król duński, Chrystian VI, wezwał do powrotu z wyspy wszystkich Europejczyków. Egede i jego żona Gertruda jednak pozostali. W 1729 opisał Grenlandię w dziele: Det gamle Grønlands nye Perlustration. Epidemia ospy, która wybuchła wśród Inuitów. Rok potem zmarła na ta chorobę Gertruda Egede. Misjonarz pozostawiwszy swego syna Paula na wyspie, przybył wraz z córką i drugim synem Nielsem do Kopenhagi 9 sierpnia 1736 roku. W roku 1740 Egede został biskupem Grenlandii, choć pozostał już w Danii i w 1758 zmarł w Falster. Miasto Egedesminde (w wersji innuickiej: Aasiaat) upamiętnia misjonarza. Miasto to założył Niels Egede w 1759 roku, przenosząc je w roku 1763, z półwyspu Eqalussuit na wyspę Aasiaat. Podobnie jak w przypadku Godthåb osada powstała na miejscu dawnej wsi inuickiej. Grenlandia wyraźnie pobudzała wyobraźnię autorów piosenek, czego dowodem mogą być pierwsze wersy pieśni: Over the hills and far away ze zbioru: Pills to Purge Melancholy (1706), która pojawiała się potem na scenie londyńskiej w sztuce: The Recruiting Officer George’a Farquhara (1706) i „Operze Żebraczej” – The Beggar’s Opera (1728) Johna Gay’a . W 1706 roku Grenlandia znana była tylko Innuitom.

Oryginalny tekst angielski
Were I laid on Greenland’s coast,
And in my arms embrac’d my lass;
Warm amidst eternal frost,
Too soon the half year’s night would pass.

Tłumaczenie [P.N.]
Gdy wylądowałem na brzegu Grenlandii,
A w ramionach trzymałem moją dziewczynę;
Ciepło pośród wiecznego mrozu,
Zbyt szybko minie połroczna noc.

Dla Islandii wiek XVIII również przyniósł wielkie zmiany. Osadnictwo normańskie na wyspie zaczęło się wprawdzie w IX wieku, ale nie wiadomo, czy istniało w Rejkjaviku („zatoka smoków”) cokolwiek więcej niż kilka gospodarstw rolniczych. W 1627 roku na wyspę wyprawiali się korsarze z Algieru („tureckie porwania” – po islandzku: Tyrkjaránið). Piraci z Hiszpanii i Anglii również dawali się we znaki mieszkańcom Islandii. Zadarzał się również epidemie ospy. W 1752 roku Fryderyk V (król Danii i Norwegii w latach 1746-1766) utworzył kompanię merkantylną (nazwaną: Innréttingar od duńskiego: indretninger – „przedsiębiorstwo”) z Skúli Magnússonem na czele. Wybudowano kilka domów mających pomieścić manufaktury wełny, które, w myśl króla, miały nadać sens islandzkiemu osadnictwu. Członkowie i pracownicy Innréttingar zajmowali się też rybołówstwem, górnictwem (wydobycie siarki), rolnictwem i budową okrętów. W roku 1783 wybuchł wulkan Laki. Erupcje powtarzały się do 1785 roku zabijając ponad połowę bydła i trzody na wyspie, co z kolej wywołało głów, w wyniku którego zmarła ponad ćwierć populacji. W 1800 roku Reykjavik miało zaledwie ok. 600 mieszkańców.

Il. 2. Islandzka farma na obrazie z ok. 1760 roku, otoczona kamiennym murem (túngarður) z bramami (hlið) z domem zaopatrzonym w pokój gościnny (skáli lub stofa) i zagrodami dla krów i owiec, źródło: http://www.library.wisc.edu/etext/jonas/Biography/Bio-Eggert.html#Eggert.A (dostęp: 15.12.2010 r.).

Osiemnastowieczni Islandczycy mieli świadomość swej odrębności bazującej na własnym języku. Już w wieku poprzednim czystości języka islandzkiego bronił Arngrímur Jónsson (1568-1648), a w 1779 roku założono Islandzkie Towarzystwo Literackie, którego członkowie zobowiązali się do nieużywania nowych wyrazów pochodzenia obcego (P. Burke, Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Wydawnictwo UJ Kraków 2009, s. 231).