Liberalizm w Kanadzie

W Przeciwieństwie do USA, których system polityczny powstał w opozycji do żądań brytyjskich, i które stworzyły własne unikalne instytucje i własny sposób myślenia o polityce, scena polityczna i systemy polityczne Kanady, Australii i Nowej Zelandii powstały w dużym stopniu według wzorców brytyjskich.

Upadek twierdzy Louisburga w 1758 roku, w czasie wojny siedmioletniej (1756-1763) oznaczał koniec francuskich wpływów w Ameryce Północnej. Cała Nowa Francja została opanowana przez Brytyjczyków. Akadyjskim przesiedleńcom pozwolono na powrót do Luizjany – południowej części francuskich dominiów w Ameryce, która również została odebrana Francji w traktacie pokojowym paryskim (1763), część jednak wolała powrócić na swe dawne ziemie, czyli do Nowej Szkocji. Trzeba więc podkreślić, że historia Kanady nie jest jedynie sielanką, ale ma także bardzo mroczne karty pełne ludzkich cierpień.

Wkrótce po tym, jak Brytyjczycy odebrali Francuzom Kanadę, popadli w słynny konflikt podatkowy z własnymi kolonistami zamieszkującymi zachodnie wybrzeże dzisiejszych USA, stąd Kanada zaczęła jawić się im jako pożądana przeciwwaga dla krnąbrnych Amerykanów, stąd w 1774 roku doszło do uchwalenia tzw. Quebec Act 1774, która to ustawa dotyczyła reorganizacji administracyjnej terenów zdobytych na Francji w latach 1755-1763. Ustawa szła na wiele ustępstw wobec frankofońskiej ludności Quebeku, m.in. gwarantowała wolności religijne i przywracała francuski system prawny. Włączała też tereny położone na zachód od Appalachów do Kanady, hamując możliwość ekspansji kolonii amerykańskich na Zachód i ostatecznie rozwścieczając Amerykanów, co stanowiło jedną z podstawowych przyczyn amerykańskiej deklaracji niepodległości (1776), i zwycięskiej dla USA wojny z Brytyjczykami (1775-1783). W latach 1775-1776 Amerykanie bez powodzenia próbowali podboju Kanady. Amerykańscy lojaliści popierający Brytyjczyków byli wśród obrońców Kanady, a po wojnie często osiedlali się w południowej części Quebecu.

W 1791 roku Brytyjczycy znów zreformowali kanadyjski system administracyjny (Usatawa Canada Act Ustawa podzieliła Kanadę na dwie prowincje: Górną Kanadę – późniejsze Ontario i Dolną Kanadę – Quebec), obawiając się apetytów młodej republiki amerykańskiej, której elity już podczas wojny flirtowały z Kanadyjczykami, starając się przekonać ich do wstąpienia do USA. W pewnym sensie lepszymi „Kanadyjczykami” na przełomie XVIII i XIX wieku byli francuskojęzyczni mieszkańcy Quebecu, ponieważ anglojęzyczni Kanadyjczycy czuli się przede wszystkim obywatelami Imperium Brytyjskiego.

Dwa wydarzenia mocno przyczyniły się do powstania kanadyjskiej tożsamości narodowej, niezależnie od podziału na anglofonów z Ontario i frankofonów z Quebec; wspólna obrona kanadyjskiego terytorium przed Amerykanami w 1812 roku (która zahamowała przy okazji emigrację z USA, za to przywołała dużą emigrację z Wielkiej Brytanii, zwłaszcza szkocko-irlandzką) i zjednoczenie obu prowincji w 1840 roku. W drugiej połowie XIX wieku masowa emigracja z Europy wzmocniła demograficznie Ontario wobec Quebecu. Podczas amerykańskiej wojny secesyjnej Kanadyjczycy i ich brytyjscy opiekunowie, mimo oficjalnej neutralności, popierali Południe, co nie pomogło stosunkom amerykańsko-kanadyjskim po zwycięstwie Północy (m.in. zerwanie umowy o wolnym handlu z 1854 roku, przez Amerykanów). W USA istniały silne dążenia do aneksji Kanady, zwłaszcza wśród tradycyjnych wrogów Wielkiej Brytanii – Amerykanów irlandzkiego pochodzenia. W zależności od tego jak brytyjskie i probrytyjskie władze (które w 1867 połączyły wszystkie ziemie kanadyjskie w do dziś istniejącą Konfederację Kanady (dominium brytyjskie), radziły sobie w polityce gospodarczej pomysł połączenia Kanady z USA pojawiał się i znikał. Największe wsparcie Brytyjczycy mieli w kanadyjskich anglikanach i w partii konserwatywnej. Jeden z największych liderów tej partii John Alexander Macdonald (1815-1891), pierwszy premier Kanady (1867-1873), ponownie wybrany w 1878 roku, powiedział: „Urodziłem się poddanym brytyjskim i umrę poddanym brytyjskim” . Liberałowie, tacy jak niechętny Londynowi Szkot Alexander Mackenzie (1822-1892), drugi premier Kanady, lub Wilfrid Laurier (1841-1919), pierwszy frankofon i drugi liberał na stanowisku premiera Kanady (1896-1911), tradycyjnie dążyli do ograniczenia brytyjskich wpływów. Szczególnie Laurier dążył do zwiększenia współpracy z USA.

Liberałowie cieszyli się już w XIX wieku poparciem Quebecu, lecz podstawy pod Partię Liberalną położono w anglojęzycznej Górnej Kanadzie (południe dzisiejszej prowincji Ontario). W latach dwudziestych tamtejsze wpływowe rody uważające się za odpowiednik brytyjskich torysów próbowali zmonopolizować władzę w swych rękach. Wtedy wystąpił przeciwko nim William Lyon Mackenzie na łamach wydawanej w Yorku (ówczesnej stolicy Górnej Kanady) od 1824 roku: „Colonial Advocate”. W sporze z torysami (na tle wyborów na burmistrza Toronto), doprowadził nawet do rewolty (wykorzystując rewoltę w Quebecu), zgniecionej przez torysów i władze. Mackenzie musiał wtedy uciekać do USA . W maju 1838 roku Londyn wysłał do kolonii Johna George’a Lambtona, który ogłosił amnestię i radził Brytyjczykom zaszczepić w Kanadzie angielski parlamentaryzm, co miało skuteczniej związać Kanadyjczyków ze stolicą niż wojsko i przemoc . Powstały legislatywy w poszczególnych koloniach i formowały się partie polityczne Ale projekt unii spajającej kolonie w jednej kraj podległy Londynowi (1867) był już dziełem elit kolonialnych. Od 1854 roku istniała Partia Liberalno-Konserwatywna, szybko przemianowana potem na Konserwatywną, założona przez Macdonalda i polityka z Quebec Etienne Cartiera . Rok młodsza drobnomieszczańsko-farmerska Liberal Party Szkota przybyłego do Kanady w 1842 roku, Alexandra Mackenziego, od 1867 roku, krytykowała rząd Macdonalda za zbytni centralizm i zbyt bliskie związki z wielkim biznesem. Mackenzie został premierem w 1873 roku . Zmiana zaznaczyła się od razu w tym, ze plany budowania transkontynentalnej linii kolejowej przejął, z rąk wielkiego torysowskiego biznesu, rząd i liczni podwykonawcy. W 1878 roku konserwatyści Macdonalda odzyskali władzę dzięki popularnym w czasie ekonomicznego kryzysu hasłom protekcjonistycznym („narodowa polityka”) . Rdzeń liberalnych wpływów przeniósł się wtedy do Quebeku, gdzie w 1886 roku francuskojęzyczna narodowo-liberalna Parti National wygrała wybory.

Konserwatyści utrzymali się u władzy do 1896 roku (w 1891 roku zmarł Macdonald, a jego następcy nie mieli już takiej charyzmy), m.in. dzięki straszeniu Kanadyjczyków groźbą wchłonięcia przez USA (wykorzystywali spory na tym tle w partii Liberalnej, której frankofońskie skrzydło szczególnie silnie obawiało się USA). W 1896 roku przywódca liberałów, charyzmatyczny intelektualista Wilfrid Laurier został pierwszym frankofonem (znał angielski również, gdyż miał francusko-szkockie korzenie) premierem Kanady. Jego rząd uważany jest za najlepszy kanadyjski rząd w XIX wieku (stąd sukcesy wyborcze liberałów w 1900, 1904 i 1908 roku). Kryzys ekonomiczny się skończył, a rząd wspierał (np. kampanie informacyjne w Bremie i Hamburgu) kolonizację Zachodu (tu pomogła gorączka złota nad rzeką Klondike). Rząd utworzył departament pracy w 1900 roku, by pośredniczył on w sporach pracodawców z pracownikami.

Pod koniec wieku XIX umiłowanie brytyjskiego ducha imperialnego w Kanadzie rosło, bo upatrywano w Londynie szansy na uniknięcie zależności od USA. Byli nawet tacy, którzy uważali, ze wielka terytorialnie Kanada ma szanse stać się kiedyś centrum brytyjskiego imperium. Wojna burska, odbierana w Kanadzie jako egzotyczna i zbędna i brak silnego wsparcia Londynu w sporze o granice z Alaską (1902) podkopały sympatie probrytyjskie na rzecz proamerykańskich, z drugiej strony sukcesy ekonomiczne czasów Lauriera, zmniejszyły kanadyjskie kompleksy wobec USA . Pojawiły się wtedy opinie, ze może lepiej wejść do USA dobrowolnie, niż zostać wchłoniętym po kawałku . W 1911 roku rząd Lauriera upadł, bo był postrzegany jako zbyt idący na rękę Amerykanom w kwestiach granicznych i ekonomicznych (traktat handlowy) , zastąpił go konserwatywny rząd Roberta Bordena. Był to rząd słaby, przykładowo opozycja złożona z liberałów i nacjonalistów z Quebeku zmusiła go do rezygnacji z rozbudowy floty. W I wojnie światowej wbrew stanowisku brytyjskiemu wojska kanadyjskie walczyły pod własnym dowództwem. Kanadyjczyków irytowało to, ze Londyn nawet nie informował ich o swych zamierzeniach politycznych, nie mówiąc już nawet o konsultowaniu się z nimi. Od początku Kanadyjczycy dość niechętnie zgłaszali się do służby w Europie, więc w 1917 roku rząd Bordena wprowadził pobór powszechny, doprowadzając do rozłamu społecznego (zwłaszcza zakładający rodziny w młodym wieku frankofońscy katolicy z Quebec byli oburzeni).

Liberałowie odzyskali władzę jednak dopiero w 1926 roku, m.in. dzięki kampanii przeciw zbyt aktywnym działaniom gubernatora brytyjskiego, które stały w sprzeczności z kanadyjską niezależnością . W 1927 roku rządzący liberałowie wprowadzili system emerytur, a w 1929 roku kobiety kanadyjskie uzyskały (z wyj. Quebeku) pełne prawa obywatelskie. W 1930 premier Mackenzie-King musiał ustąpić, wobec ataków konserwatystów o rzekomą nieudolność w walce z wielkim kryzysem. W 1935 roku odzyskali władzę, gdy Partia Konserwatywna targana była sporami leseferystów z protekcjonistami. Liberałowie znacjonalizowali Bank Kanady, lecz jednocześnie znieśli protekcjonistyczne cła i wprowadzili ułatwienia w wymianie towarowej z Brytanią i USA .

Podczas II wojny światowej największe straty poniosły te oddziały kanadyjskie których dowódcami byli Brytyjczycy . W XX wieku na zbliżenie z USA decydowali się już nie tylko liberałowie, choć to oni dominowali na kanadyjskiej scenie politycznej po II wojnie światowej, tak samo polityka wolnorynkowa czy etatyzm nie były domeną jednej partii. Natomiast liberalna partia, jeśli chodzi o jej liderów była bardziej frankofońska. W 1947 roku Kandyjczycy przekonywali Hindusów, by ci nie rezygnowali ze związków z Londynem, podczas gdy sami starali się je nieco rozluźnić . Po II wojnie na fali entuzjazmu zwycięstwa, liberałowie wprowadzili m.in. zasiłki dla bezrobotnych i powszechne ubezpieczenia medyczne. Za rządów liberała Louisa Stephena St. Laurent, zerwano więzi sądownicze z Londynem (1949). W latach 50. Kanada starała się prowadzić własna politykę radziecką (zboże do Rosji), jednocześnie jednak cały wydobyty Uran przekazywano USA. W latach 1957-1963 premierem Kanady był pro-brytyjski konserwatysta John Diefenbaker, bardzo niechętny Stanom Zjednoczonym i Kennedyemu, starający się rewitalizować Brytyjką Wspólnotę Narodów, a jednocześnie ignorujący amerykańskie embargo wobec Chin i blokadę Kuby (nie wierzył w zdjęcia amerykańskie przedstawiające radzieckie rakiety na Kubie). Ostatecznie jego rząd upadł wobec krytyki zwolenników ścisłego współdziałania członków NATO . W latach 1963-68 (kadencja liberała Lestera Pearsona) starano się załagodzić zadrażnienia z USA. Kolejny jednak rząd liberalny Pierre’a Trudeau trzymał dystans wobec konserwatywnych rządów USA, i sterował w stronę liberalnej społecznie Europy Zachodniej.

W swojej książce o Ameryce Johna Steibecka Holenderski historyk Geert Mak zadał sobie wiele trudu by zrozumieć rolę, jaką w amerykańskiej kulturze i historii odgrywa Kanada. Zwiedzał on brytyjski, dziś kanadysjki Butlersburg, brytyjski i ospały do szpiku kości (Mak 2014, s. 158), nawet nazwa Niagara-on-the-Lake przypomina te głupawe spójnikowe nazwy z UK… Wszystko to jest owocem wojny 1812 roku. Do 1931 roku Kanada była anty-państwem raczej niż państwem (Mak 2014, s. 165), jest po feudalnemu nudna (Mak 2014, s. 183) i wierzy w państwo; nie miała nawet Dzikiego Zachodu, bo zadbała o to kanadyjska konna policja – symbol kraju. Ich zdyscyplinowane banki ledwo zauważyły kryzys 2008 roku (Mak 2014, s. 183).. Trwał tam feudalizm, gdy w USA już dobrze rozwijał się liberalizm, nawet język stał się bardziej szorstki i jakby uczciwszy (w 1828 Webster wydał nawet pierwszy słownik angielsko-angielski) …

W Kanadzie niespecjalnie dobrze widzi się hidżaby o czym świadczy ten fragment:

http://www.tokfm.pl/Tokfm/1,103086,17504328,Kanada__sedzia_odmowila_wysluchania_kobiety__ktora.html

Marengo podkreśliła również, że według wewnętrznych regulacji osoby stające przed wymiarem prawa powinny być „odpowiednio ubrane”. Jej zdaniem El-Alloul nie spełniała tego wymogu. – Nie wysłucham cię, bo nosisz chustę, tak jak nie wysłuchałbym kogoś, kto stanąłby przede mną w sądzie, mając na głowie okulary słoneczne albo kapelusz – tłumaczyła. Jej słowa cytuje telewizja CBC.

„Nie mogę zdjąć chusty, noszę ją od lat. Nie czuję się już Kanadyjką”

Po półgodzinnej przerwie sędzia dała Rani wybór: albo zdejmie hidżab, albo jej wysłuchanie zostanie przełożone w porządku obrad. Kobieta nie zgodziła się na powyższe rozwiązanie, więc Marengo zaoferowała że zawiesi postępowanie dopóki El-Alloul nie znajdzie prawnika.

– Nie mogę sobie na to pozwolić jako samotna matka. Nie mogę zdjąć chusty, noszę ją od lat – tłumaczyła Reni. – Jestem na zasiłku, w separacji. Mam trzech synów i zmagam się z wieloma problemami – próbowała przekonać sędziego. Marengo pozostała jednak nieugięta. – Rozumiem to, ale nie o tym rozmawiamy – zaznaczyła. Dwa lata temu kanadyjski Sąd Najwyższy w orzeczeniu dotyczącym noszenia nikabu (chusty zasłaniającej większość twarzy) przez świadka napisał, że zgoda na taki strój zależy od konkretnego przypadku i powinien wydawać ją sędzia. W Kanadzie zakrywanie twarzy przez kobiety nie jest zabronione.

Internauci pomogą El-Alloul. Rozpoczęli zbiórkę na nowy samochód

El-Alloul w rozmowie z telewizją CBC powiedziała, że choć spędziła w kraju 12 lat, nie czuje się już Kanadyjką. – Dużo płakałam. Gdy przysięgałam Bogu być dobrą mieszkanką Kanady, nosiłam hidżab. Wtedy sędzia uścisnął mi rękę i dostałam obywatelstwo. Byłam wtedy bardzo szczęśliwa. Ale to, co się teraz stało, budzi we mnie lęk – mówiła po tym, jak wróciła do domu bez samochodu.

Po stronie Reni stanęło wielu internautów, którzy w ciągu zaledwie dwóch dni uzbierali ponad 40 tys. dolarów na jej nowe auto. Ta suma cały czas rośnie.

Piotr Napierała