Oxford 300 lat temu

Średniowieczne miasto uniwersyteckie (siedziba uniwersytetu od XI w.) założone zostało w VIII wieku (prawa miejskie dopiero w 1542). Około 1066 roku miał 5000 mieszkańców, podczas gdy Londyn – 16000, później populacja miasta już tylko spadała w porównaniu ze stolicą, a samo miasto zachowując swe ogromne znaczenie kulturowe, traciło na znaczeniu politycznie i ekonomicznie. Średniowieczny i nowożytny Oxford był nie tylko miastem uniwersyteckim, ale także stolicą angielskiej medycyny (od XII wieku działał tu słynny szpital Św. Bartłomieja) i produkcji wełnianych tkanin. W czasie wojny domowej Oxford znalazł się w rękach rojalistów (1642) i pełnił funkcję ich bazy, mimo, iż wielu oxfordczyków było ukrytymi stronnikami parlamentu. W 1651 roku otwarto w mieście pierwszą angielską kawiarnię, co dowodzi znaczenia miasta jako siedziby elit. Niedługo potem powstawały nowe kawiarnie, w których klasa średnia i wyższa piła kawę, czytała gazety i dyskutowała o polityce, interesach i nauce. W czasie londyńskiej epidemii dżumy (1665-1666) dwór Karola II przebywał właśnie w Oksfordzie, skąd potem musiał na krótko się ewakuować, ponieważ zaraza zbliżyła się do miasta. Pod koniec XVII wieku Celia Fiennes opisała Oxford jako miasto bardzo czyste i porządne (zwł. High Street), z teatrem jako najwyższym budynkiem. Miasto od średniowiecza utrzymywało również więzienie. W 1789 roku przebudowano je.

Il. 1. Oxford w XVIII wieku, źródło: W. Il caro sassone, Georg Friedrich Händel : Lebensbeschreibung

W wieku XVIII Oxford (w 1750 – ok. 8.000, w 1800 – 12.000 mieszkańców) pozostał miastem targowym (w 1774 postawiono nowy zadaszony targ warzywny, rybny i mięsny) i miastem wielu drobnych rzemieślników, a także piekarni, browarów i zakładów krawieckich. Miasto uchodziło około 1720 roku za bardzo bogate, a jego ulice były bardzo zatłoczone. W 1771 roku bramy miejskie (East Gate i North Gate) zburzono, a specjaliści skupieni w organizacji nazwanej Improvement Commissioners rozpoczęli pracę nad kompleksowym oświetleniem, czyszczeniem i brukowaniem ulic. W 1776 roku wytyczono New Road. Dla tych mniej szczęśliwych założono w 1708 bezpłatną szkołę (blue coat school), a w 1772 zakład pracy dla jej pozbawionych. W 1748 zbudowano gmach koncertowy – Hollywell Music Room, a w 1770 szpital Radcliffe Infirmary. W 1790 roku wytyczono Oxford Canal połączył Oxford z Coventry, co poprawiło ekonomiczne położenie miasta.

Il. 2. Queen’s College w Oxfordzie w XVIII wieku, źródło: W. Il caro sassone, Georg Friedrich Händel : Lebensbeschreibung

Powstanie Royal Society w 1660 roku było poważnym impulsem rozwoju dla oksfordzkiego uniwersytetu, uczelni składającej się rywalizujących ze sobą kolegiów. Do czołowych naukowców związanych z uniwersytetem należał astronom Edmund Halley (1656-1742). W tym czasie uczelnia szkoliła elitę polityczną i kościelną . W latach 1737–1749 pobudowana została w stylu palladiańskim tzw. Radcliffe Camera, jedna z najbardziej charakterystycznych oksfordzkich budowli. Miały w niej znaleźć się zbiory Radcliffe Science Library. John Radcliffe (1652–1714) był lekarzem króla Wilhelma III (pan. 1689-1702). Na pomysł założenia biblioteki naukowej wpadł około 1712 roku. Dziekan oxfordzkiego Christ Church, biskup i uczony Francis Atterbury (1663-1732) doprowadził do tego, że aż 6 architektów – Christopher Wren, John Vanbrugh, Thomas Archer, John James, Nicholas Hawksmoor, and James Gibbs przysłało swe plany, po czym wybrano projekt Gibbsa. Bibliotekę (poczatkowo miała być ona jedynie medyczną, dlatego nazywano ją Physic Library) oddano uroczyście do użytku 13 kwietnia 1749 roku. Wiek XVIII był także łaskawy dla starej (istniejącej od 1586 roku) okfordzkiej oficyny wydawniczej. Przyczyniły się do tego postęp techniczny, postęp nauk i statut królowej Anny z 1710 roku chroniący prawo autorskie przez 21 lat po wydaniu książki .

Dla porównania: uniwersytet w Cambridge przechodził na przełomie XVII i XVIII wieku kryzys. Uczelnia żyła dokonaniami Newtona, lecz jeśli chodzi o nowe odkrycia, pogrążała się w letargu. Król Wilhelm III i biskupi postawili na czele jednego z najważniejszych kolegiów – Trinity College teologa Richarda Bentleya (1662-1742), człowieka znanego ze zdecydowania, który starał się (jako mistrz kolegium od 1700 do 1742 roku) przeprowadzić renowacje budynków i zmienić metody nauczania, co, przy jego upartym i apodyktycznym charakterze, spowodowało kłótnie i procesy z innymi profesorami. Thomas Postlethwaite (1731-1798), profesor kolegium od 1755 roku, master Trinity College w latach 1789-1798 wprowadził nowy i jak się okazało zbawienny system egzaminowania wykładowców przez całe ogół członków kolegium, a nie jak dotąd – przez zaledwie jednego oddelegowanego do tego celu profesora.

Oksfordczycy osiemnastowieczni dbali nie tylko o naukę, ale i o zbawienie dusz. W 1729 roku w Christ College grupa duchownych i autorów religijnych (John i Charles Wesley’owie, John Gambold, John Clayton, James Hervey, Benjamin Ingham, Thomas Brougham i George Whitefield) założyła tzw. „Święty Klub” – Holy Club, dając początek nowemu nurtowi wiary anglikańskiej, a z czasem odrębnego kościoła protestanckiego – kościoła metodystów. Metodyści, którzy szybko zainteresowali swa doktryną Anglików, głoszą metodyczne życie według reguł podanych w Biblii. Oxford stanowił również ośrodek życia muzycznego. Z tamtejszą tradycją wiążą się takie wielkie nazwiska jak Händel i Haydn.

Vide:
H. Carter, A History of the Oxford University Press, Oxford Clarendon Press 1975.
S. Wollenberg, “Music in 18-th Century Oxford”, in: Proceedings of the Royal Musical Association
Vol. 108, (1981 – 1982), s. 69-99
O życiu uniwersyteckim osiemnastowiecznego Oxfordu barwnie pisze Graham Midgley w: Univeristy Life in Eighteenth-Century Oxford, Yale University Press 1996. Midgley opowiada o nadmiernym jedzeniu, o miejscu kobiet w męskim środowisku jakim był XVIII-wieczny uniwersytet, zamieszkach politycznych w mieście, broszurach politycznych, w końcu o pracowitych i leniwych nauczycielach akademickich i studentach.