Starość nie radość, młodość nie mądrość?

Ludzie rozumują w ogólności na zasadzie "lepsze/gorsze" – i choć podział ten wygląda prosto, ocena czegokolwiek pod kątem tych kryteriów wymaga skoordynowanego zaangażowania rozmaitych procesów poznawczych człowieka. Innymi słowy, oceny takie (czy coś jest lepsze, czy gorsze) nie są tylko kwestią odruchów, nawyków, przyzwyczajeń, wyuczonych, prostych reakcji. Patrząc w tym świetle, zarówno konserwatyzm, jak i modernizm (będę używać tego określenia, bo moim zdaniem lepiej oddaje istotę tego, co zwie się zbyt często liberalizmem), to wyuczone i dość bezmyślne strategie oceny poszczególnych zjawisk na podstawie ich wieku. Jeden człowiek jest konserwatystą, ponieważ bazuje na przyzwyczajeniu do rzeczy, drugi jest modernistą, który bazuje na uzależnieniu od reakcji emocjonalnej na coś nowego (co przełamuje nudę). W konsekwencji, jednego bardziej uwiera zmiana, drugiego – monotonia. Nie ma to wiele wspólnego z oceną jakości poszczególnych zjawisk. Idee, podobnie jak wynalazki, mają postawione przed sobą cele i dzięki swoim właściwościom spełniają je szybciej lub wolniej, skuteczniej lub mniej skutecznie, wydajniej lub mniej wydajnie itd. By stwierdzić te właściwości i ocenić efekt końcowy (jakość), można oczywiście wziąć pod uwagę datę powstania danego zjawiska, ale jako jeden z wielu czynników, przy czym niekiedy czynnik ten może nie mieć żadnego znaczenia w kontekście pozostałych.

Nie ma kompletnie żadnego sensu definiowanie siebie jako konserwatysty lub modernisty w ujęciu światopoglądowym. Jest to w zasadzie jak przyznanie się do kompletnego porzucenia racjonalności na rzecz wstępnych reakcji oraz emocji. Mogę trzymać w domu pralkę ręczną, posługiwać się nią i mówić zadziwionym gościom, że mam do niej sentyment i po prostu lubię rytuał prania ręcznego. Byłoby to przyznaniem się do subiektywnego faktu przywiązania, co sugeruje, że skoro potrafię ocenić w pełni świadomie swoje pobudki, to równie świadomie odróżniam postęp od zacofania (pod konkretnym względem). Gdybym jednak trzymał w domu pralkę ręczną i twierdził, że produkcja pralek automatycznych to spisek wymierzony w ludzkość, a postęp techniki ma doprowadzić do totalnego zgnuśnienia, dałbym dowód swojego zaślepienia ideologicznego. Zaślepienia spowodowanego czystą emocją, której najwyraźniej nie jestem świadom. Tak naprawdę, konserwatyzm oraz modernizm mają większy związek np. z temperamentem niż z poglądami i faktami. Jeden może czuć się lepiej w jednym, stałym miejscu zamieszkania od lat, drugi woli podróżować i stale zmieniać lokum. To kwestia preferencji, które choć subiektywne, należy oczywiście uwzględnić jako stały i obiektywny składnik kondycji ludzkiej. Oznacza to np. że ktoś bardziej może cenić sobie wartość sentymentalną niż fakt, że coś działa, powiedzmy, szybciej. Wówczas jednak taki człowiek stawia też inne cele przed wieloma rzeczami. Im bardziej dana rzecz go do tego celu przybliży, tym bardziej będzie – patrząc przez ten pryzmat – postępowa. Nie oznacza to przecież, że taka rzecz musi dopiero powstać. Można ją, dajmy na to, odkryć na strychu.

Ludzie dokonują przedziwnych wprost akrobacji, by uzasadnić swój punkt widzenia jako obiektywny i wyzbyty emocji oraz osobistych preferencji, a im bardziej jest on emocjonalny, tym skrzętniej próbują to ukryć. Obiektywny jest natomiast zarówno fakt, że wszyscy musimy jeść, jak i ten fakt, że jedna szczegółowa dieta nie będzie dobra dla każdego. Innymi słowy, aby starać się być obiektywnym, należy uwzględniać subiektywizm, a żeby być racjonalnym, nie można wypierać się emocji, jakby nie istniały albo tylko przeszkadzały. Tłamszenie emocji nie powoduje, że znikają, ale kumulują się i kotłują, po czym wybuchają z o wiele większą siłą. Jest tak z każdą dymorfią – tak bowiem nazwałbym konstruktywną opozycję dla dualizmu. Dualizm to rozdzielanie świata (dotyczy to różnych płaszczyzn) na dwa przeciwstawne obozy; świat nie jest jednak dualistyczny, a dymorficzny, co oznacza, że wszelkie (rzeczywiste) różnice są sobie nawzajem potrzebne. Trudno w ostateczności powiedzieć, czy działam racjonalnie czy emocjonalnie, gdy podejmuję kroki, które prowadzą mnie do celu efektywnie (rozumnie), choć doskonale wiem, jakie są moje potrzeby i jakich emocji oczekuję od osiągnięcia celu. Słowa takie jak "racjonalność" czy "emocjonalność" muszą padać zatem w bardzo konkretnym kontekście, zamiast stanowić etykietki, które mają danego człowieka określać raz na zawsze. Nie mogą w każdym razie dotyczyć postawy ogólnej. Emocjonalnie ktoś może być konserwatystą, kto inny modernistą, a trzecia osoba typem mieszanym. Podobnie jest np. z ekstrawertyzmem i introwertyzmem. Jest w każdym razie czymś bezspornym, że ograniczając się wyłącznie do swoich najprostszych przyzwyczajeń we wszystkich albo prawie wszystkich życiowych decyzjach, zachowujemy się za mało racjonalnie. Tym bardziej, że racjonalności nikt nie chciałby sobie odmawiać, a udowadnianie działania rozumu zabiera więcej czasu i energii niż faktyczne jego używanie.

To, jak się wydaje, właśnie z tego powodu "konserwatyści" dwoją się i troją, aby udowodnić szkodliwość faktu, że homoseksualiści już nie ukrywają się. Ich wszystkie argumenty to pospieszne racjonalizacje wymyślone naprędce po to, by przykryć czystą niechęć. Wszystkie po kolei można bardzo łatwo obalić, po czym zostaje już tylko nieprzebijalny mur emocji i powoływania na tradycję czy "naturę" (nikt jeszcze, swoją drogą, dostatecznie trafnie "natury" nie zdefiniował). A zatem, niechęć albo sympatia determinują ich poglądy w tej sferze. Przecież od lat było inaczej i było dobrze! Cóż, zależy, dla kogo. Nic to, że homoseksualiści istnieli od zawsze, ich odsetek oscylował wokół zbliżonej wartości niezależnie od epoki, stanowią mniejszość, inklinacje te są wrodzone i nie da się nimi "zarazić", bez względu na to, jak bardzo się "nie będą ukrywać", w końcu – chodzi o dwie dorosłe osoby, które zawierają wspólne umowy i dążą do szczęścia. Które nie spłodzą wtedy dzieci, lecz zyskają szczęście osobiste, które ma skłonność do przerzucania się na pozostałe sfery (np. zawodową). Szczęśliwi geje to zatem płodni obywatele i płodni ludzie. Obawa przed wyginięciem gatunku jest równie bezpodstawna, co w przypadku podobnej obawy co do księży katolickich żyjących w konsekwentnym celibacie. Ba, choć wykazano, że za homoseksualizm odpowiada pewna sekwencja genów i niekiedy uaktywnia się ona dopiero w kolejnym pokoleniu, zmuszanie homoseksualistów do związków z kobietami raczej zwiększałoby niż zmniejszało prawdopodobieństwo, iż para taka spłodzi dzieci, które będą przejawiać… orientację homoseksualną. "Konserwatysty" to wszystko jednak nie przekona, bo… po staremu było lepiej. No, bo skoro przez setki lat jakiś sztywny obyczaj się utrzymywał, to najwidoczniej się on sprawdza! Niestety, to błędna intuicja. Utrzymywanie się danego obyczaju dostatecznie długo to jedynie dowód na to, że jego stosowanie nie przyczynia się do natychmiastowej śmierci całej populacji (pozdrowienia dla Sama Harrisa). To absolutnie wystarczy i wyczerpuje minimum powodów, dla których dany obyczaj jest w stanie się długo utrzymać. Nie jest niemożliwym taki scenariusz, wedle którego niedługo odkryjemy jakieś plemię, które do tej pory nie wynalazło koła, a na dodatek składa w ofierze bogom dziewice. Oczywiście, jak wspomniałem, bardzo liczą się osobiste preferencje, ale w ich imię nie można potępiać preferencji cudzych! Wszyscy dążą do szczęścia, które rozumieją dość różnie, toteż trudno nazwać optymalną taką kulturę, w której komfort psychiczny jakiejś części społeczeństwa odbywa się kosztem nieszczęścia innej części.

Z drugiej strony, "modernista", zachwycony wszystkim, co wystarczająco świeże, niesztampowe, "nowatorskie", jest gotów nazwać postępem absolutnie wszystko, co po prostu wykazuje oznaki w/w cech. Tak jest, rozbijmy to zaściankowe społeczeństwo, porzućmy wszystko, co stare, to się przeżyło! Cóż… po prostu niekoniecznie. W światopoglądzie dojrzałym trzeba brać pod uwagę zarówno cele własne, jak i fakt, by nie kolidowały z cudzymi. Krótkofalowe oraz fakt, by nie kolidowały z długofalowymi. Te dwie pary kryteriów również zresztą nie są od siebie odseparowane. Dopóki, dla przykładu, nie udowodniono, że małe dzieci nie są w stanie homoseksualnych skłonności nabyć – że nie są w stanie ich uaktywnić (poprzez obserwowanie wzorca), nie powinno się postulować prawa do adopcji dzieci przez homoseksualistów. Jest czymś szalonym wysuwanie takiego postulatu tylko dlatego, że przeczy staremu modelowi rodziny. Że przełamuje nudę albo "wyrównuje prawa". Dzieci nie mogą głosować w wyborach i nie są z tego powodu poszkodowane czy dyskryminowane. Gdyby badania wykazały, iż możliwość nabycia homoseksualizmu we wczesnych latach istnieje, w dalszej perspektywie (adopcja) byłaby bardzo niekorzystna nawet dla przetrwania naszego gatunku. Homoseksualiści i ich "sympatycy" nie mogą obrażać się na liczby i fakty. Dopóki odpowiednich badań nie wykonano, żadna wersja nie jest potwierdzona, a zatem nie jest wskazany ślepy "postęp", ale trzeźwa ostrożność. To, że coś jest nowe, nie oznacza, że jest postępem, a to, że coś jest stare, nie znaczy, że jest wystarczająco dobre. Jeśli ktoś jest przekonany do jednej albo drugiej wersji i trzyma się jej dogmatycznie, wówczas jego "konserwatyzm" lub "modernizm" trudno nazwać światopoglądem; trafniej byłoby raczej mówić o specyficznym rodzaju fetyszyzmu. Konserwatysta powie "byle było po staremu", modernista "byle przełamać rutynę"; na podobnej zasadzie rzekomy indywidualista będzie raczej ekscentrykiem na siłę wyróżniającym się wśród tłumu, a kolektywista będzie równie usilnie się w ten tłum wpasowywać. Nietrudno tymczasem dojść do wniosku, że sprawnie funkcjonujący organizm (w tym i społeczeństwo) to taki, w którym każdy narząd działa zgodnie z własną predyspozycją, co optymalizuje jego potencjał (pierwiastek indywidualny), co z kolei… naturalnie zazębia go z całą resztą narządów i optymalizuje współpracę (pierwiastek kolektywny). To już jednak temat na osobny artykuł.