Czy Bóg jest miłością?

 Wielkie trzęsienie ziemi, które w 1755 r. zniszczyło Lizbonę, wstrząsnęło także wiarą religijną wielu ludzi. W tym superkatolickim kraju zginęło kilkadziesiąt tysięcy ludzi, w gruzach legły kościoły. Zginęły niemowlaki, kobiety w ciąży, dzieci nienarodzone. Pytano wówczas, czy Bóg jest wobec tego mądry? Czy jest miłością? Czy opiekuje się ludźmi? Czy jest wszechmocny? Pisali o tym teolodzy i filozofowie, w tym Voltaire, stojący wówczas u szczytu sławy.

W chrześcijaństwie głosi się, że Bóg miłuje ludzi. Powtarza się za Nowym Testamentem, że „Bóg jest miłością” (1J 4,8,16). Dziś stało się to wręcz dewizą chrześcijaństwa. Katechizm stwierdza: „Bóg jest nieskończenie dobry i wszystkie Jego dzieła są dobre" (pkt 385).

Równie eksponowana jest wszechmoc Boga. W ewangelii czytamy: „Dla Boga nie ma nic niemożliwego" (Łk 1,37). Katechizm stwierdza: „Wierzymy, że wszechmoc Boża jest powszechna, ponieważ Bóg wszystko stworzył, wszystkim rządzi i wszystko może" (pkt 268).

Powstaje jednak nie lada problem. Dlaczego kochający ludzi Bóg dopuszcza masowe zbrodnie, mordercze wojny, trzęsienia ziemi, powodzie, masowe epidemie? Dlaczego nie chroni przed najgorszym nawet niewinnych oraz wierzących w niego i bogobojnych? Wyobrażenie wszechmocnego i miłosiernego Boga, który dopuszcza zbrodnie i naturalne katastrofy, powodujące śmierć i cierpienia niewinnych ludzi, to sprzeczność sama w sobie. Nasuwa się wniosek, że albo Bóg nie jest miłością, albo nie jest wszechmocny, albo nie istnieje.

Problem ten pojawił się już w starożytnej filozofii greckiej na długo przed powstaniem chrześcijaństwa. Bogowie greccy, znani nam z mitologii, nie cechowali się dobrocią. Ale filozofowie greccy znali także pojęcie wszechmocnego Boga utożsamianego z dobrem. Nie brakowało jednak sceptyków. Z krytyką tak rozumianego Boga występował na przykład Epikur (341-270 p.n.e.), wskazując, że pojęcie wszechmocnego i miłosiernego Boga jest – wobec cierpień doświadczanych przez ludzi – wewnętrznie sprzeczne i w konsekwencji błędne.

„Bóg – twierdził Epikur – albo pragnie usunąć zło, a jest do tego niezdolny. Albo jest zdolny, lecz nie chce tego zrobić. Albo ani nie chce, ani nie potrafi. Jeżeli chce, ale nie może, to jest słaby, co nie zgadza się z charakterem Boga. Jeśli potrafi, a nie chce, to jest zły, co tak samo nie pasuje do Boga. Jeżeli ani nie chce, ani nie umie, to jest zarazem zły i słaby, więc nie jest Bogiem. A jeśli jest i chętny, i zdolny, co stanowi jedyny odpowiedni sposób opisania Boga, to skąd pochodzi zło? I dlaczego On go nie usuwa?”.

Teolodzy chrześcijańscy już w starożytności krytykowali Epikura, ale do dziś nie są w stanie wyjaśnić, dlaczego Bóg dopuszcza trzęsienia ziemi i inne kataklizmy, w których masowo giną niewinni ludzie. Nasuwa się wniosek, że Bóg albo nie jest miłością i sprawiedliwością, albo nie jest wszechmocny, albo nie istnieje.

Jakich odpowiedzi udzielają teolodzy?

1. Wolność

Według teologów Bóg obdarzył ludzi wolnością, wolną wolą, co świadczy o jego wielkiej dobroci. I zło, jakie ludzie wyrządzają sobie nawzajem (np. rozboje i wojny), jest właśnie skutkiem wolności, z której ludzie nie korzystają w sposób właściwy. Bóg nie odpowiada więc za zbrodnie i wojny.

Wyjaśnienie powyższe nie jest satysfakcjonujące.

Dlaczego Bóg nie powstrzymuje ludzi przed popełnianiem masowych mordów, w których giną niewinni ludzie, dzieci i kobiety w ciąży? Wolność nie musi być absolutna, nie oznacza wolności mordowania. Nie pozbawiając ludzi wolności, wszechmocny Bóg mógłby nie dopuszczać najcięższych zbrodni. Mógłby interweniować. Mógłby wyposażyć ludzi w genetycznie uwarunkowane hamulce, skutecznie powstrzymujące przed okrucieństwem, mordowaniem i wojnami. Człowiek nie przestałby być wolny, jeżeli takie wrodzone hamulce by posiadał.

I następna kwestia. To, że ludzie są wolni, ale źle z wolności korzystają, nie wyjaśnia, dlaczego Bóg dopuszcza takie katastrofy naturalne, jak chociażby zniszczenie Lizbony w 1755 r., w których cierpią i giną niewinni ludzie. Dlaczego nie chroni nawet swoich wyznawców i ludzi bogobojnych?

Wygląda na to, że Bóg – jeśli istnieje – przestał się ludźmi interesować, pozostawił ich własnemu losowi. To poważne oskarżenie, bowiem Kościół głosi, że Bóg jest miłością. A katolicy wierzą, że ciągle nad nimi czuwa. Wiara ta, jak widać, rozmija się z rzeczywistością. Gdyby Bóg był dobry, nie byłoby tyle cierpienia i zła w świecie.

2. Szatan

Teolodzy, dopytywani o przyczyny zła, często wskazują na szatana. Zło ma być skutkiem działalności szatana. Trudno powiedzieć, czy sami teolodzy wierzą w to wyjaśnienie, ale faktem jest, że je podają.

W kościelnym nauczaniu podkreśla się, że szatan nie jest symbolem zła, tylko rzeczywistą osobą. Katechizm stwierdza wyraźnie, że Szatan to nie abstrakcja lecz osoba, anioł, który sprzeciwił się Bogu (pkt 2851). Znajdujemy tam też następujące wyjaśnienie: „Szatan, czyli diabeł, i inne demony są upadłymi aniołami, którzy w sposób wolny odrzucili służbę Bogu i Jego zamysłowi. (…) Usiłują oni przyłączyć człowieka do swego buntu przeciw Bogu” (pkt 414).

Teolodzy piszą, także w szkolnych podręcznikach religii, że to właśnie wskutek działalności Szatana i innych demonów, wskutek namawiania i kuszenia do zła, ludzie stali się grzeszni, nieposłuszni Bogu, źle korzystają z wolności. Zbuntowane anioły zniszczyły doskonały boży porządek w świecie.

Podkreślmy, że nie jest to podawane jako alegoria czy przenośnia, ale jako rzeczywiste wyjaśnienie.

Nawet jeżeli powyższe tłumaczenia potraktujemy poważnie, to nie wyjaśniają one bezczynności Boga wobec nieszczęść doświadczanych przez niewinnych ludzi, niemowlaki, małe dzieci i osoby bogobojne. Dlaczego Bóg dopuszcza, by źli ludzie mordowali ludzi niewinnych? Dlaczego nie powstrzymuje masowych zbrodni, katastrof naturalnych, epidemii?

Jaki wniosek? Albo dla Boga nie jest ważne, że giną w męczarniach także ludzie dobrzy, niewinni i głęboko religijni; albo jest bezsilny, albo nie istnieje.

3. Grzech pierworodny

Z szatanem wiąże się też kwestia grzechu pierworodnego. Według Kościoła cierpienia doświadczane przez ludzi, w tym choroby i śmierć, to skutek grzechu pierworodnego, tzn. nieposłuszeństwa Bogu, jakiego mieli się dopuścić – według biblijnego mitu – pierwsi ludzie, Adam i Ewa. Tak naucza się również w szkolnych podręcznikach religii. Dzieci – jak mówi na oficjalnej stronie katolickiej jedna z katechetek – nie mogą zrozumieć, dlaczego cierpią z winy pierwszych ludzi. A ona nie może im tego przekonująco wyjaśnić.

Według Pisma Świętego pierwsi ludzie, Adam i Ewa, żyli w doskonałych warunkach stworzonych im przez Boga, ale ulegli namowom szatana i odmówili Bogu posłuszeństwa. Bóg wygnał ich z raju i wskutek tego nie tylko oni, ale wszyscy ludzie do dziś doświadczają cierpień i chorób, stali się śmiertelni i podatni na grzech, na czynienie zła. Ten archaiczny biblijny mit podawany jest jako rzeczywiste wyjaśnienie. Jako literacką fikcję traktuje się co najwyżej szczegóły biblijnej opowieści. Natomiast główną treść mitu Kościół uznaje za obowiązującą: przyczyną zła, chorób i śmierci jest nieposłuszeństwo Bogu, jakiego dopuścili się pierwsi ludzie.

Trzeba powiedzieć, że w świetle tego mitu Bóg nie wypada dobrze.

W Kościele unika się powiedzenia, że Bóg ukarał wszystkich ludzi za grzech Adama i Ewy. W Katechizmie mówi się zagadkowo, że „Na skutek grzechu pierworodnego natura ludzka została osłabiona w swoich władzach, poddana niewiedzy, cierpieniu i panowaniu śmierci" (pkt 418).

Dlaczego jednak Bóg na to pozwolił? Dlaczego dopuścił, by skutki grzechu pierworodnego ciążyły na wszystkich ludziach do dziś? Dlaczego z powodu grzechu pierwszych ludzi cierpią wszyscy?

Katechizm wyraźnie stwierdza, że „grzech Adama stał się grzechem wszystkich jego potomków”, ale wygodnie zasłania się tajemnicą bożą: „Przekazywanie grzechu pierworodnego jest jednak tajemnicą, której nie możemy w pełni zrozumieć” (pkt 404).

Wygląda na to, że Bóg albo nie chciał (nie jest więc ani dobry, ani sprawiedliwy), albo nie mógł (nie jest więc wszechmocny), albo nie istnieje.

4. Tajemnica

Jeśli w nauczaniu kościelnym coś wygląda ewidentnie na absurd, mówi się, że to tajemnica boża. Dlaczego Bóg pozwala, by wskutek zbrodni, wojen i kataklizmów naturalnych cierpieli i ginęli niewinni ludzie, dzieci, osoby religijne i miłujące Boga? Dlaczego wskutek grzechu pierwszych ludzi cierpią wszyscy do dziś? Teolodzy odpowiadają, że mamy do czynienia z tajemnicą bożą. Nie jesteśmy w stanie – mówią – zrozumieć mądrości bożej i bożych planów.

Wskazywanie na „tajemnicę bożą” jest chwytem retorycznym i unikiem. Niczego nie wyjaśnia, ale pozwala teologom pozornie wybrnąć z trudnej sytuacji.

5. Ograniczoność ludzkiego umysłu

Teolodzy posługują się też argumentem filozoficznym, wskazując, że umysł ludzki ma ograniczone możliwości poznawcze. Człowiek nigdy – mówią – nie jest w stanie zrozumieć, w jaki sposób Bóg kieruje światem. Wielkości Boga i jego dzieła nie możemy – mówią – pojąć naszym ograniczonym rozumem.

Co na to można odpowiedzieć? Zdolności poznawcze człowieka są oczywiście uwarunkowane właściwościami ludzkiego umysłu, ale nie znamy granic ludzkiego poznania (np. jeszcze w XIX w. sądzono, że człowiek nie będzie w stanie zdobyć żadnej wiedzy o budowie gwiazd).

Nie ulega wątpliwości, że teolodzy głoszą przesadny pesymizm poznawczy, bo leży to w ich interesie. Mówią o ograniczoności ludzkich zdolności poznawczych po to, by następnie podawać biblijne mity i urojenia jako prawdy objawione przez Boga. Głoszą fantastyczne opowieści o Bogu, aniołach, szatanach, duszy nieśmiertelnej, zmartwychwstaniu Jezusa i cudach.

Trzeba wobec tego powiedzieć, że człowiek dysponuje umysłem krytycznym, który pozwala mu w znacznym zakresie odróżniać wiedzę sprawdzoną, od urojeń, fantazji, mitów i kłamstw. Dlatego jest w stanie odrzucić religijne wyobrażenia.

Ale człowiek jest jednocześnie podatny na kulturową indoktrynację, skłonny do przyjmowania treści uznanych i kultywowanych w jego społecznym otoczeniu. Nawet jeżeli są to treści mające charakter absurdalnych urojeń, takie jak wiara w magię, wróżby, duchy dobre i złe oraz w bogów i Boga. Przeróżne treści, uznawane i kultywowane w danej społeczności czy środowisku, to – użyjmy pojęcia z zakresu nauk społecznych – treści zinstytucjonalizowane. Należy do nich zarówno wiedza naukowa, jak i wyobrażenia religijne.

Kilka zdań o Bogu.

Wyobrażenie Boga należy do kategorii urojeń zinstytucjonalizowanych, tzn. uznanych i kultywowanych, podobnie jak niegdyś magia. Wskutek szeroko zakrojonej indoktrynacji, publicznego nauczania i kultywowania, do urojonego Boga jesteśmy przyzwyczajani do dzieciństwa, nawet jeżeli w niego nie wierzymy. Wskutek indoktrynacji wielu ludziom wydaje się, że Bóg (osobowy, bezosobowy, lub też transcendencja, nadnaturalna siła i nadnaturalna rzeczywistość) w jakiejś nieokreślonej postaci może istnieć albo istnieje. Na szczęście umysł ludzki, zdolny do krytycznego myślenia, pozwala zrozumieć, że Bóg w jakiejkolwiek postaci to mit i fake news, fałszywa wiadomość brana dość powszechnie za prawdę.

6. Dogmat

Wątpiącym w „prawdy wiary” teolodzy mówią: Trzeba wierzyć, bo tak naucza Kościół i Pismo Święte. Według teologów Pismo Święte jednoznacznie wskazuje, że Bóg ze swej natury jest dobrem najwyższym i wszystko, co on stworzył, musi być dobre. Bóg jest miłością i kocha ludzi. Dobroć Boga jest więc dogmatem, który należy przyjąć „na wiarę”. Idzie tu niedwuznacznie o „ślepą wiarę”, tj. wiarę bez uzasadnienia.

Tymczasem z Pisma Świętego wcale nie wynika, że Bóg jest dobry, sprawiedliwy i mądry. Jeżeli z odrobiną krytycyzmu przyjrzymy się Pismu Świętemu, zobaczymy, że Bóg jest groźny, często okrutny i niesprawiedliwy. Np. w potopie skazał na śmierć wszystkich ludzi, także niemowlaki, z wyjątkiem Noego i jego najbliższej rodziny. Teolodzy nie twierdzą, że to przenośnia. Ale nawet jeśli potraktujemy potop jako przenośnię, to pozostaje wizerunek Boga okrutnego, a nie kochającego ludzi (więcej o okrucieństwie Boga piszę w artykule „Pismo Święte bez taryfy ulgowej” – link na końcu).

Również Jezus, który jest łagodniejszy w porównaniu z Bogiem ze Starego Testamentu, straszy często grzeszników wiecznymi mękami w ogniu piekielnym.

Z Pisma Świętego wyraźnie wynika, że wiara religijna ma się opierać raczej na strachu przed Bogiem, a nie na miłości do Boga, co oczywiście też się nakazuje. Natomiast w związku z narastającym w wielu krajach kryzysem religijności (ludzie trochę jednak mądrzeją!) obecnie władze Kościoła więcej mówią o miłości bożej, mniej o karach bożych. Czują, że usuwa się im grunt pod nogami, więc nieco łagodnieją.

7. Leibniz

W teologicznych rozważaniach dotyczących zła przywoływany jest często Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), niemiecki filozof, teolog i matematyk. Swoje rozważania, w których próbuje wyjaśnić, dlaczego w świecie stworzonym przez dobrego i doskonałego Boga jest tyle zła, nazwał z grecka teodyceą (link na końcu). Nazwa ta jest używana do dziś.

Według Leibniza Bóg stworzył świat najlepszy z możliwych. Leibniz twierdzi tak na podstawie dowolnie przyjętego przekonania, aksjomatu, ideologicznej tezy. Bóg w jego mniemaniu z definicji jest doskonały i nie mógł stworzyć świata innego niż najlepszy z możliwych. Nietrudno zauważyć, że to rozumowanie błędne. Jakikolwiek świat byłby, Leibniz twierdziłby, że jest najlepszy z możliwych.

Leibniz był na przełomie XVII/XVIII w. postacią znaną. W matematyce miał rzeczywiste osiągnięcia (był wynalazcą, wraz z Isaacem Newtonem, rachunku różniczkowego i całkowego). Ale jego teza, że Bóg stworzył świat najlepszy z możliwych, jest ideologiczną fikcją i przykładem „filozofowania” w złym tego słowa znaczeniu, wręcz ośmieszaniem filozofii i teologii. Z Leibniza trafnie kpił Voltaire (1694-1778). Kandyd, bohater powieści Voltaire'a, wychowany w duchu filozofii Leibniza, pyta na ruinach Lizbony zburzonej przez trzęsienie ziemi: "jeżeli ten świat jest najlepszy z możliwych, jakie są te inne?"

Postać Leibniza, podobnie jak jego rówieśnika Newtona (1643-1727), pokazuje, jak religia sprowadza na manowce nawet wybitne umysły. Newton, który także zajmował się teologią, na podstawie Biblii ustalał, że świat istnieje nieco ponad 6 tys. lat. Jak widać, można mieć wybitne osiągnięcia w dziedzinie nauki, a jednocześnie – ulegając religii – opowiadać o świecie absurdy.

Na szczęście od XVII w. wpływ religii na naukowców staje się coraz mniejszy. Obecnie wśród naukowców zdecydowaną większość stanowią osoby niewierzące w Boga, co potwierdzają wiarygodne badania („Ilu naukowców wierzy w Boga?” – link na końcu). Religijni autorzy podają często nieprawdziwe dane dotyczące przekonań naukowców. Wymienia się nazwiska wybitnych religijnych naukowców, poczynając od Kopernika (XV/XVI w.), sugerując w ten sposób, że również dziś wybitni naukowcy są powszechnie religijni. To nieprawda.

8. Bóg z Pisma Świętego

Bóg, przedstawiony w Piśmie Świętym, to postać groźna. Boga trzeba się bać, a jeśli kochać, to ze strachu. Główną rolą biblijnego Boga jest karanie ludzi (tak zresztą przedstawiano Boga aż do drugiej połowy XX w.). Mówi się wprawdzie, szczególnie w psalmach, o miłości bożej, ale Bóg jest przede wszystkim srogi.

Najgroźniejszym wydarzeniem, pokazującym w Biblii charakter Boga, jest potop: „Kiedy zaś Pan widział, że wielka jest niegodziwość ludzi (…) rzekł: >Zgładzę ludzi, których stworzyłem, z powierzchni ziemi: ludzi, bydło, zwierzęta pełzające i ptaki< (…). Tylko Noego Pan darzył życzliwością” (Rdz 6,5-8). Rezultat: „Wszystkie istoty poruszające się na ziemi (…) wyginęły wraz ze wszystkimi ludźmi” (Rdz 7, 21).

Potop jako słuszną karę i przestrogę przypominano w Kościele do połowy XX w. Później sprawę wyciszono.

Okrutnych czynów i poleceń, których autorem miał być Bóg, mamy w Biblii bardzo dużo. Np. Bóg nakazywał Izraelitom wymordować ludy zamieszkujące „ziemię obiecaną” (więcej przykładów podaję w artykule „Pismo Święte bez taryfy ulgowej” – link na końcu).

W Nowym Testamencie Bóg jest mniej groźny, ale warto przypomnieć, że Jezus wielokrotnie straszy wiecznymi mękami w ogniu piekielnym. Np. mówi, że pod koniec świata „pośle aniołów swoich: ci zbiorą z Jego królestwa wszystkie zgorszenia i tych, którzy dopuszczają się nieprawości, i wrzucą ich w piec rozpalony; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów” (Mt 13, 40-42).

Jezus jasno mówił, że większość ludzi pójdzie w ogień piekielny: „Bo wielu jest powołanych, lecz mało wybranych” (Mt 22,14). Dawni święci i teolodzy głosili, powołując się na Pismo Święte, że tylko nieliczni ludzie dostąpią zbawienia, pozostali będą potępieni. Chrześcijanie nie mogą – w świetle wypowiedzi Jezusa – spać spokojnie.

Teolodzy piszą, że obraz Boga został zapisany w Piśmie Świętym w języku i pojęciach używanych w tamtych odległych czasach. Bóg – piszą – objawiał się człowiekowi zgodnie z uwarunkowaniami kultury, w której człowiek żył. Mówił do ludzi tak, by mogli go wówczas zrozumieć.

Paradoksalnie teolodzy potwierdzają w ten sposób, że Pismo Święte zawiera starożytne mity i zabobony. W konsekwencji wszelkie ustalenia zawarte w Piśmie Świętym powinny być uznane za uwarunkowane kulturowo i nieobowiązujące dla współczesnych chrześcijan, katolików czy żydów.

Ponadto kościelni teolodzy powinni postawić sobie pytanie, dlaczego Bóg nie objawia dziś żadnych prawd za pomocą pojęć używanych we współczesnej kulturze. Dlaczego w szczególności nie objawia papieżom nowych treści? Aktualizacja Pisma Świętego, spisanego około 2-3 tys. lat temu, z pewnością by się Kościołowi przydała.

9. Katedra Notre Dame

W kwietniu 2019 r. pożar zniszczył katedrę Notre Dame w Paryżu. Wprawdzie jest to nieporównywalne z kataklizmami, w których giną tysiące ludzi, ale wielu katolików – szczególnie w Polsce – snuło domysły, co też Bóg chciał przez to wydarzenie powiedzieć. W teologii mówi się bowiem o znakach, które Bóg daje ludziom.

Załóżmy przez chwilę, że Bóg istnieje. Co chciał ludziom przekazać?

Przypuszczenie, że to ostrzeżenie czy kara za laicyzację, jakiej uległa Francja czy Europa, jest nieprzekonujące. Dlaczego Bóg miałby niszczyć katedrę wzniesioną na jego cześć? Powinien zniszczyć siedzibę władz laickiej Republiki Francuskiej.

Pożar katedry Notre Dame wskazuje ewidentnie, że Bóg – o ile istnieje – odwraca się od Kościoła katolickiego. A może w ogóle nie uznaje go za swój Kościół?

10. Słowo na zakończenie

Jeżeli wyobrazimy sobie, że Bóg istnieje, to na podstawie jego dzieła nie można powiedzieć, że kocha ludzi, jest sprawiedliwy, mądry i wszechmocny. Przydałby się nam dużo lepszy świat!

Pismo Święte i wyjaśnienia teologów są niewiarygodne. Teolodzy za wszelką cenę chcą usprawiedliwić Boga. Wszystkich przelicytował Leibniz, próbując dowieść, że obecny świat jest najlepszym z możliwych. Na tym przykładzie widać, jak religia zaciemnia umysły. Na szczęście dziś wśród najwyższej rangi naukowców dominują ateiści z dodatkiem agnostyków. – Alvert Jann

……………………………………………………………………….

Alvert Jann: Blog „Ćwiczenia z ateizmu” – http://polskiateista.pl/aktualnosci/blogi-2/cwiczenia-z-ateizmu/  – Nauka nie wyjaśnia wszystkiego, religia nic nie wyjaśnia.

……………………………………………………………………….

Artykuły przywoływane i polecane:

„„Teoria Boga krótko wyłożona” – http://racjonalista.tv/teoria-boga-krotko-wylozona/

"Ilu naukowców wierzy w Boga” – http://racjonalista.tv/ilu-naukowcow-wierzy-w-boga/

„Pismo Święte bez taryfy ulgowej” – http://racjonalista.tv/pismo-swiete-bez-taryfy-ulgowej/

„Kim był Jezus?” – http://racjonalista.tv/kim-byl-jezus/

„Nowy sondaż o religijności w Europie Zachodniej” – http://racjonalista.tv/nowy-sondaz-o-religijnosci-w-europie-zachodniej/

*

Stary i Nowy Testament cytuję za Biblią Tysiąclecia (Wydawnictwo Pallottinum) – http://biblia.deon.pl/

Katechizm Kościoła Katolickiego (Wydawnictwo Pallottinum) – http://www.katechizm.opoka.org.pl/ 

G.W. Leibniz "Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła" – https://utw.uj.edu.pl/documents/6082181/e16e6f4b-4e7c-4933-a6d6-28b44d1afa93    

………………………………………………………………………..