Rokia Traoré – spotkanie z wielką artystką

24 czerwca 2017 roku do Narodowego Forum Muzyki we Wrocławiu zawitała jedna z największych śpiewaczek afrykańskich – Rokia Traoré. Gdy mieszkałem we Francji, miałem szczęście zapoznać się z jednym z jej znacznie wcześniejszych albumów i byłem oczarowany. Była to muzyka malijska, muzyka bardów – griotów podana w wysmakowanej szacie dźwiękowej, pełna niemal manierystycznych zwrotów retorycznych, bogata w poezję, którą artystka zresztą sama pisze.

We Wrocławiu Rokia Traoré śpiewała pieśni które wydała na płycie „Né So”. Ale nie tylko – była wspaniała pieśń Kotedon, zachwalająca naukę, co w targanym przez islamistów z Boko Haram Mali ma szczególne znaczenie. Boko Haram chce (co wynika i z nazwy tej organizacji) zniszczyć wszelką niekoraniczną edukację, zniszczyć ją wraz z uczniami i nauczycielami, tym bardziej zatem pieśń Kotedon jest cenna.  Od strony muzycznej to wielki, doskonały artystycznie poemat, śpiewany w stylu agitujących swój lud bardów – griotów.

W sieci są dostępne nagrania YouTube  Rokii Traoré z ostatnich koncertów. Na ten koncert szedłem z duszą na ramieniu, gdyż te nagrania brzmią po prostu upiornie. Tymczasem na koncercie artystka śpiewała wspaniałym, klasycznie malijskim głosem, zadziwiała techniką oddechu i skalą muzyczną. Później ona sama wrzuciła na swój kanał Facebooka nagranie z wczorajszego wrocławskiego koncertu i znów – zamiast tego co słyszałem na żywo, był na nim jakiś upiorny skrzek. Wygląda na to, że malijska emisja głosu źle znosi nagrywanie słabym sprzętem typu smartfon. Piszę o tym, aby was ostrzec przed wyrabianiem sobie opinii o sztuce Rokii Traoré na bazie nagrań z YouTube.

Dzięki Brave Festival odbywającemu się także we Wrocławiu, mieszkańcy naszego miasta i goście z innym miejsc świata mogli dobrze zapoznać się ze sztuką griotów, której Rokia Traoré także jest przedstawicielką. W stosunku do tego, co zaprezentował Brave Festival, Rokia Traoré odchodzi daleko w stronę nowoczesnego instrumentarium – współczesnej perkusji, gitar elektrycznych i basowych. Z dawnego instrumentarium na koncercie pozostała tylko lutnia n’goni. Również kompozycje i teksty pieśni Rokii Traoré są nowe, stworzone głównie przez nią. Mimo to w tych utworach słychać często sięgające daleko w przeszłość elementy rytmiczne i pozostałości dawnych skal. Wszyscy muzycy z zespołu Rokii Traoré grali znakomicie, mieszając tradycyjne techniki z elementami francuskiego rocka. W pieśniach śpiewanych po francusku Rokia Traoré odchodziła od estetyki śpiewu malijskiego w stronę estetyki bardziej popowej i indywidualnej.

Inną pieśnią, która nie miała związku z prezentacją pieśni z albumu „Né So” była pieśń o… zen. Stanowiła ona manifest życia chwilą, tym co jest teraz. Refren (po francusku) brzmiał – „jestem na tyle odważna, aby nie czynić niczego”. To bardzo odważna deklaracja u artystki wywodzącej się ze świata, gdzie islamiści zagarniają coraz większe obszary i coraz słabiej znoszą jakiekolwiek przejawy wolnomyślicielstwa czy nieortodoksyjnej religijności. Nie czynienie niczego w świecie ogarniętym wojną i nietolerancją należy również do postaw bezkompromisowych.

Rokia Traoré wywodzi się z rodu, który pełni najwyższe funkcje państwowe w Mali. Z uwagi na to istnieje pewien konflikt między Rokią a tradycyjnymi rodami griotów, zwłaszcza zaś rodem Diabaté (w Gambii ten ród nazywany jest Djobarteh). Pomimo przynależności do najwyższych elit społeczeństwa malijskiego, Rokia Traoré zjawiła się na scenie w bardzo skromnej sukience, w którą wcisnęła swoje wychudłe i umięśnione ciało, zwieńczone wielką i łysą głową. Wyglądała na scenie jak ogarnięta swoją misją idealistka, albo jak osoba zanurzona w medytacjach zen, nie dbająca zanadto o tak zwane „ziemskie sprawy”.

Jednakże od strony wokalnej nie było w tym koncercie żadnej skromności. Mieliśmy do czynienia z wielkim głosem,  z niesamowitą swobodą i wyobraźnią w jego kształtowaniu. Kompozycje i rytmy były bardzo bogate. Nie była to muzyka pop, ale muzyka klasyczna z Mali ubrana w szaty muzyki rockowej. Dopiero na sam koniec Rokia Traoré oderwała się od poważnych w swej istocie pieśni i aby pomóc ludziom wyjść z koncertu zaśpiewała coś lżejszego, tańcząc przy tym z dużym talentem.

Rokia Traoré słynie też z tego, że do współpracy zaprasza znakomitych muzyków. Tak było i tym razem. Moise Ouattara dokonywał prawdziwych cudów na perkusji, w dużej mierze cudów słyszalnych tylko dla osób uważnych – niesamowite były na przykład powolne łuki delikatnych zwolnień i przyspieszeń rytmu, wymagające wyjątkowej dyscypliny czasowej. Znakomity był Mamah Diabaté grający na n'goni i zasypujący przepaść między rodami Diabaté i Traoré. Stefano Pilia grał rewelacyjnie na gitarze elektrycznej, łącząc rock z muzyką malijską. Był on bardzo ważny dla mieszania tych dwóch estetyk podczas koncertu. Jonatan Dembélé grał na gitarze basowej z delikatnością i fantazją przynależną do świata jazzu.

Tegoroczny cykl Muzyka Świata w Narodowym Forum Muzyki skończył się bardzo mocnym akcentem. Nie często Wrocław gości tak wielkich artystów jak Rokia Traoré, mam nadzieję, że niebawem znów dane nam będzie usłyszeć tę wielką artystkę.