Dzieła kameralne Janáčka (recenzja CD)

Bardzo się ucieszyłem, że na muzykę czeskiego kompozytora Leoša Janáčka (ur. 3 lipca 1854 w Hukvaldach, zm. 12 sierpnia 1928 w Ostrawie) skusiła się Orkiestra Leopoldinum, która średnio sześć razy na miesiąc zachwyca mnie świetnym koncertem lub doskonałą płytą. Oczywiście płyty Orkiestry Kameralnej Leopoldinum nie ukazują się raz na tydzień, tylko ja wziąłem się w końcu za ich recenzję, ale nie obraziłbym się, gdyby większość koncertów wrocławskich kameralistów była wydawana w formie edycji live. NFM we wszystkich salach posiada niemal gotowe do użycia na pstryknięcie (przynajmniej tak to wygląda) mikrofony, więc fajnie byłoby je włączyć i później pod zbiorczą grafikom udostępniać nagranie nabywcom, choćby w Spotify. Mam nadzieję, że kiedyś do tego dojdzie, może nie z każdego koncertu, gdyż na pewno muzycy Leopoldinum są bardziej samokrytyczni  niż ja krytyczny, ale choćby z jednego na dwa lub trzy…

Wróćmy jednak do Janáčka. Zainteresował się nim na swe ostatnie lata wielki Pierre Boulez, dokonując między innymi rejestracji jego opery „Z umarłego domu” na motywach opowieści Dostojewskiego. A Boulez był zawsze ogromnie krytyczny dla innych kompozytorów i nawet jeśli w latach siedemdziesiątych zaczął łagodnieć, czego dowiódł nagraniami arcydzieł romantyzmu i znienawidzonego wcześniej Strawińskiego (zresztą w dużej ilości!), to część tych nagrań ewidentnie była analizą krytyczną na naszych oczach. Tymczasem Janáček stał się chyba szczerą fascynacją tego ambasadora muzycznej współczesności. Niezwykły kompozytor – sąsiedzi skarżyli się, że ma w zwyczaju walić przez całe dnie w jeden akord na fortepianie i rzeczywiście, w późnych dziełach pojawiają się u Janáčka elementy minimal music zanim ta jeszcze powstała. Są one zachwycające – budzą niepokój, od razu wprawiają nas w jakiś nieziemski trans. Dzieje się tak dzięki świeżości inwencji kompozytora i jego równej, szerokiej drodze od Brahmsowsko – Dworzakowskiego romantyzmu po swoisty minimalizm z ukłonami w stronę chęci ożywienia słowiańskich skal i mitów (z częstą u czeskich twórców rusofilią, zwieńczoną spojrzeniem na tradycje prawosławne).

Płyta Orkiestry Leopoldinum prowadzi nas tą niezwykłą Janáčkową drogą. Powstała w roku 1878 Idylla brzmi naprawdę Brahmowsko. Później mamy suitę z roku 1877, krótką Znelkę I. Sonet na 4 skrzypce z 1875 i – ciach! – skaczemy w muzyczną przyszłość, czyli I Kwartet z roku 1923 inspirowany „Sonatą Kreutzerowską” Lwa Tołstoja w aranżacji na orkiestrę kameralną dyrygującego całością płyty Ernsta Kovacica. Doświadczona na Bergach i Krenekach Orkiestra Leopoldinum brzmi niesamowicie, odnajdując w niknącym romantyzmie Janáčka coraz więcej swoistego modernizmu. Połączenie utworów wczesnych z dojrzałym i doskonałym kwartetem jest doskonałym kluczem dla zrozumienia wyobraźni czeskiego mistrza. A warto ją rozumieć, gdyż Janáček jest naprawdę zjawiskiem szczególnym. Orkiestra Leopoldinum buduje dodatkowy pomost między Janáčkowym modernizmem a romantyzmem. Ten pomost płynie też w czasie, gdyż Sonata Kreutzerowska brzmi bardzo romantycznie, zaś w Idylli odkrywamy zaskakujące modernistyczne napięcia, zupełnie inne i trochę też podobne jak w bardzo wczesnych dziełach Berga.