Ponadczasowy Bach Pobłockiej

Takiego recitalu dawno już nie było. Ewa Pobłocka, jedna z najsławniejszych polskich pianistek, zagrała we wrocławskim NFM pierwszy tom Das Wohltemperierte Klavier Jana Sebastiana Bacha, czyli preludia i fugi od BWV 846 do BWV 869. Koncert miał miejsce w piątek (05.04.19) w Sali Głównej NFM, na tak zwanej odwróconej scenie. Dźwięk fortepianu niósł się wspaniale w tak dużym i doskonałym akustycznie wnętrzu.

Nagranie tego samego repertuaru dokonane przez Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, z jego typową szatą graficzną, zostało płytą miesiąca marca miesięcznika Gramophone. To jedno z najbardziej poważanych pism o muzyce klasycznej, zawierające wiele recenzji płyt. Jego głównym konkurentem jest francuski Diaposon. Ewa Pobłocka od lat zauważana jest przez krytykę, nagrała też dziesiątki płyt. Mimo to wyróżnienie za płytę z Bachem pianistycznym ze strony Gramophone ma szczególną wartość, gdyż brytyjska fonografia nie poddała dzieł Bacha klawesynistom i choćby znana firma Hyperion wydała wszystkie utwory „klawiszowe” lipskiego Kantora z grającą na fortepianie Angelą Hewitt.

Jak było na koncercie wrocławskim Pobłockiej? Fantastycznie moim zdaniem. Nie był to Bach w stylu Glenna Goulda i jego naśladowców. Nie był to także Bach starszego pianistycznego typu, czyli Bach romantyków, takich jak Edwin Fischer. Ewa Pobłocka poruszała się po świecie dźwięków Bacha metodą zbliżeń i oddaleń, wyostrzeń i rozmyć. Gdy dane preludium tonęło w dali, mroku, egzystencjalnej zadumie, dźwięk Ewy Pobłockiej był niemal impresjonistyczny. Gdyby grał tak słaby pianista, zatraciłby istotę Das Wohltemperierte Klavier. W przypadku polskiej pianistki było inaczej – to jej zamyślone brzmienie kojarzyło mi się ze świetną interpretacją Jordi Savalla dokonaną przez zespół wiol. Nawet zamglonym ujęciom z dalekiego planu towarzyszyła też u Pobłockiej wielka charyzma, filozoficzna pewność siebie, przypominająca nam o tym, że polska pianistka kształciła się też pod okiem Tatiany Nikołajewej, jednej z największych wykonawczyń Bacha na fortepianie w dziejach fonografii. Nikolajewa sporo uwagi poświęciła też Preludiom i fugom Szostakowicza, które przeniosły formę fugi w nowoczesność. Bliższy plan na koncercie Pobłockiej był z kolei wyostrzeniem głosów i detali, oraz rozświetleniem brzmienia. Preludia i fugi na koncercie Pobłockiej stały się swego rodzaju obiektami geometrycznymi, które pianistka ukazywała nam z różnych perspektyw i w różnym oświetleniu. Część głosów fug, zadziornie zawieszona przez Bacha jakby w pytajniku, w tym wykonaniu zyskała niemal plastyczną naoczność. Jak widzicie, zaczynam poetyzować bez miary, ale było to rewelacyjne wykonanie. Rewelacyjne i ważne, bo gdy sięga się po tak poważne arcydzieła, prawdziwe kwiaty muzycznej filozofii, mówi się coś nowego na ważny temat. Gorąco polecam koncerty Ewy Pobłockiej, jak i zachęcam do nabycia płyty. Jest też już na Spotify.

Z mniejszych niż sens świata i ludzkiej egzystencji zagadnień wynikających z tego koncertu wypada mi znów powiedzieć słów kilka o Bachu na fortepianie. Pamiętam, jak zaraz po upadku PRL pojawiły się wreszcie w Polsce płyty z muzyką dawną na dawnych instrumentach nie tylko zasłużonego węgierskiego Hungarotonu. Wśród moim znajomych melomanów i czasem na łamach prasy byłem wtedy entuzjastą nagrań „historycznie poinformowanych”. Nadal nim jestem, ale dostrzegam niepokojący ruch w drugą stronę i staję się obrońcą wykonań historycznie niepoinformowanych. Kiedyś słuchanie klawesynu było dziwactwem, dziś nie brakuje melomanów odrzucających współczesny fortepian w Haendlu czy Bachu. Tolerują może skrajnie addycyjne i staccatowe brzmienie Glenna Goulda, ale już mniej klawesynopodobni pianiści nie zyskują ich sympatii.

Ewa Pobłocka / fot. archiwum artystki

Tymczasem to zwłaszcza abstrakcyjna i matematyczna, często zupełnie oderwana od konkretnych instrumentów, muzyka Jana Sebastiana Bacha pokazuje, że w muzyce najważniejsza jest myśl, idea, zaś dobór instrumentu (instrumentów) aby ją wyrazić ma podrzędne znaczenie. O ile Bach pianistyczny broni się jeszcze jakoś, a w wykonaniach tak znakomitych jak Ewy Pobłockiej, rzuca wręcz wyzwanie klawesynistom i organistom, o tyle Bach symfoniczny ma się bardzo źle. Mam nadzieję, że nie poddający się modom estetyczno – wykonawczym pianiści przywrócą nam także Bacha „ignoranckiego” historycznie. Nawiasem mówiąc niedawno porównywałem sobie różne wykonania Mesjasza Haendla z mojej płytoteki i na Spotify. W sumie żadne nie było bez wad, to jednak trudny wykonawczo utwór. Ale zdumiałem się przeogromnie słysząc niektóre chóry z sir Thomasem Beechamem. Nie dość że był tam zupełnie nie barokowy (bo romantyczny) monumentalizm, to jeszcze zostały dopisane partie perkusyjne i zmienione partie solistów. Tym niemniej było to piękne i odniosłem wrażenie, że w niektórych aspektach bardziej Haendlowskie niż większość wykonań historycznie poinformowanych. W końcu Beecham grał w nieprzerwanym ciągu muzycznej ewolucji, od wczesnego baroku po wczesny modernizm. W przypadku orkiestr muzyki dawnej mamy jednak rekonstrukcję, mniej lub bardziej niepewną. Moim zdaniem oba nurty wykonawstwa mają wagę i znaczenie i żaden z nich nie powinien wykluczać drugiego.

Na zakończenie dodam, że Ewa Pobłocka, gdy było to istotne, zdobiła frazę w bardzo trafiony, barokowy sposób. Choć jej wykonanie mieściło się raczej na biegunie modernistyczno – romantycznym, to w niektórych ujęciach jej bachowskiej kamery widzieliśmy putta i barokowe woluty. Sam koncert był moim zdaniem jednym z największych wydarzeń tego sezonu w NFM.

Ps.: Na koniec muszę ponownie wspomnieć o barbarzyńcy w naszym dolnośląskim ogrodzie. Hunowie z urzędu marszałkowskiego chcą spalić i zaorać NFM nie przyznając mu dotacji. Brońcie zatem dolnośląskiej kultury muzycznej i podpisujcie petycję. Link tutaj.